U punom je jeku 1953. godine bila prva faza izgradnje Luke. “Pomgrad“ iz Splita ju je osposobio za pretovar nešto više od milion tona tereta godišnje, a “Ivan Milutinović” iz Beograda izveo radove na izgradnji 320 metara obale i petrolejskog veza. U jednoj od akcija miniranja Volujice, sredinom maja 1953, iz živog se kamena, iz dubine brda, ukazao neveliki otvor. Prvi koji su se usudili da puzeći uđu u unutrašnjost, imali su što da vide.
“Događaj je izazvao veliko interesovanje” – govorio je dr Žarko Ivanović, čija je kuća bila najbliža novootkrivenoj špilji.
I crnogorska sredstva informisanja obratila su pažnju na nesvakidašnje otkriće. Državni list “Pobjeda”, koji je tada izlazio dvaput sedmično, 31. maja 1953. donosi reportažu pod nazivom “Barska pećina”, uz veoma upečatljive fotografije unutrašnjosti. U tekstu, koji je danas osnovni izvor informacija o ovom zaboravljenom lokalitetu, pored ostalog stoji: “Trajnim dejstvom infiltriranih voda i rastvaranjem krečnjačkih i drugih slojeva, te njihovim zgrušnjavanjem i kristalizovanjem, stvorilo se od kapljica zasićene vode čudno djelo prirode, koje zadivljuje svojom ljepotom i raznolikošću oblika”.
“Pećina je bila na nekih 150-200 metara od naše kuće i to putem kojim se išlo do one prve, male luke. Postojao je jedan otvor na nekih 5-6 metara od zemlje, praktično samo jedna rupa, 1,10 x 1,10, tako da se moralo popeti, a onda dobro saviti. Mogu reći da sam bio jedan od prvih koji je tamo ušao. Bilo nas je trojica drugova, čitavu smo pećinu obišli. Ona glavna prostorija imala je, barem se meni kao momčiću tako učinilo, barem 200 kvadratnih metara, bilo je divno. Sjećam se jednog centralnog stalagmita sve do vrha, a okolo je bilo mnogo onih manjih. Jezero je bilo strmo, nije bilo pravog puta do njega, išlo se preko kamenja. Ljeti smo vodili društva iz Beograda u pećinu da ih fasciniramo, svi su bili zaprepašteni ljepotom”, govorio je za medije svojevremeno dr Ivanović.
“Pobjedina” reportaža je puna preciznih detalja o Volujičkoj pećini.
“Kroz niski spoljni otvor”, ističe se, “prodire se u nekoliko odjeljenja prema zapadu i jugu gdje se nalazi malo slatkovodno jezero sa oko 6 metara u prečniku i 6-7 metara dubine, a približno na morskom nivou. Prelaženje iz jednog odjeljenja u drugo znatno je otežano uzanim prolazima i mjestimično oštrom strminom terena. Svako od ovih odjeljenja je raznoliko po svom arhitektonsko-ornamentskom izgledu i sklopu, kao i po stadijumu i dejstvu prirodnog procesa u pogledu morfologije pojedinih objekata ili njihovih detalja”.
U pećinu su ulazili uglavnom mladi ljudi, generacija onih koji su tek stasavali, vidajući tek zaliječene ratne rane. Organizovane su ekspedicije, takmičilo se koja će grupa prodrijeti dublje u planinu, koja će otkriti više.
Pristanjanka Rada Krcunović, beogradska novinarka, isticala je da su joj najupečatljivije uspomene djevojaštva vezane upravo za pećinu u Volujici, te da je dugo čuvala primjerke krečnjačkog nakita iz nje.
“Grupa nas mlađih uputila je pisma na sve moguće adrese, svim zavodima u Beogradu, Titogradu, pisalo smo i Blažu Jovanoviću, molili da se pećina očuva i ne sruši. U tim prvim ekspedicijama koje su ulazile bili smo moja mama i ja, pa inžinjer Drago Lovrić, Steva Radinović, pa braća Markoč – Poli, Toni i Mitar, koji su obezbijedili dugačke kablove da se osvijetli. Bilo je predivnih sala sa pećinskim ukrasima, a poslije 30 m od prve velike dvorane račvala se pećina u dva hodnika. U onaj desni smo samo privirili, ali oni koji su išli rekli su da je predivno. Lijevi je izgleda išao duž Volujice, i nakon predivnih ukrasa i hodnika do predivne dvorane s jezerom. Tu su bila dva prekrasna stuba. Pošto sam već bila vidjela Postojnsku jamu, bila sam sigurna da je naša pećina bila ljepša. Kažu da je lično Tempo naredio da se velikim minama raznese, jer su se bojali da bi njeno postojanje ugrozilo dinamiku izgradnje luke”, isticala je medijima Rada Krcunović.
Tekst iz “Pobjede” potpisan inicalima M.P.P. bjelodano govori o bogatim pećinskim ukrasima: “Pored velikog broja stalaktita i stalagmita uzdižu se kolone raznih dimenzija i ukrasa, kao i okamenjene dekorativne draperije na svodovima i mnogi drugi oblici koji liče na biljni i životinjski svijet. Tu ima djelova koji podsjećaju na koralske sprudove, okamenjeni cvijet, aglomeraciju sitnih školjki i oblutaka i najtananija kamena vlakna poput konca ili inja. Neki objekti podsjećaju na kompozicije raznih vajarskih radova, na bogate bareljefe i arhitektonske motive. Stoga barska pećina predstavlja vrlo privlačan objekat za naše naučnike i umjetnike raznih stručnosti, dok na fantaziju laika djeluje slično bajkama o čarobnim vilinskim pećinama”.
Sudbina pećine je, paradoksalno, bila određena samim činom otkrivanja. Luka je morala da se gradi, a “Pomgradove” mine koje su na svjetlost dana iznijele ovu prirodnu ljepotu, stavile su tačku na njeno postojanje. Iako su mišljenja Pristanjana prekrivena romantičarskom koprenom sjete, izvjesno je da je ubrzan razvoj regiona ovdje morao uzeti svoj danak.
U barskom Muzeju postoje antikvarne fotografije iz vremena prije Prvog i Drugog svjetskog rata na kojima se vidi Volujica u punom sjaju, sa grebenom koji uranja u more, čista i netaknuta. Pri poređenju sa danas devastiranim pejzažom i brdom koje izgleda kao da mu je neko odgrizao centralni dio – svaki komentar je suvišan.
