Osobe sa invaliditetom, kao učesnici u saobraćaju, suočavaju se sa nizom problema i prepreka, koji ih onemogućavaju da se samostalno kreću i ugrožavaju im bezbjednost. Prvenstveno, to su: nedostatak taktilnih staza, parkirani automobili na trotoarima, nedostatak natpisa na Brajevom pismu i zvučne, govorne pošte u sredstvima javnog prevoza. Takođe, autobusi i vozovi bi trebalo da imaju niskopodne ulaze, prilagođene ovoj populaciji, rečeno je na okruglom stolu “Jednakost osoba sa invaliditetom u saobraćaju”, koji je priredila Organizacija slijepih za Bar i Ulcinj.
Na događaju, održanom u Podgorici, učestvovali su brojni članovi udruženja osoba sa invaliditetom, predstavnici Ministarstva saobraćaja i Ministarstva za ljudska i manjinska prava, Uprave policije, Sekretarijata za saobraćaj glavnog grada, Aerodroma i drugih ustanova koje se bave javnim prevozom.
“Zvučnu signalizaciju u saobraćaju imaju samo Podgorica, Nikšić i Bar, a njihov primjer trebalo bi da slijede i drugi gradovi. Parkirani automobili na pješačkim prelazima i trotoarima onemogućavaju kretanja osoba sa invaliditetom u kolicima, a nisko rastinje, takođe, ugrožava njihovu bezbjednost. Dešava se da OSI budu napadnute od pasa lutalica, a da komunalne službe ne reaguju pravovremeno. Autobuske stanice nijesu arhitektonski pristupačne, a niskopodne autobuse imamo samo u Podgorici, koji posjeduju zvučnu signalizaciju, ali je ona često namjerno isključena. Šalteri bi trebalo da budi niži, ili da jedan bude prilagođen osobama sa invaliditetom. Vrlo često moramo tražiti asistenciju drugih ljudi, a osobe u kolicima da ih prenesu preko brojnih stepenika, što narušava mogućnost i pravo samostalnog kretanja, ali i dostojanstvo”, kazala je diplomirana pravnica iz Saveza slijepih Crne Gore, Anđela Dragović, koja je izlagala na temu “Problemi osoba sa invaliditetom u saobraćaju”.
Marija Božović, sekretarka u Organizaciji slijepih za Bar i Ulcinj, navela je da je kao pješak, čest učesnik u saobraćaju, i potvrdila da se suočava sa niz barijera prilikom kretanja.
“Moramo raditi na ravnopravnom učešću i tretmanu osoba sa invaliditetom u saobraćaju, a ne samo na poboljšanju uslova”, poručila je Božović.
Svetlana Cicvarić, iz NVO “Ekvivalent”, koja se kreće u kolicima, iznijela je negativna iskustva koja se odnose na često suočavanje sa nerazumijevanjem vozača.
“Sporo se krećem i vozači burno reaguju kada prelazim ulicu na pješačkom prelazu. Doživjela sam i verbalno nasilje od taksi vozača kada sam ga zamolila da hodalicu ubaci u gepek. Niskopodni autobusi bi trebalo da se koriste u saobraćaju i u druigim gradovima, osim u Podgorici, a saobraćajna infrastruktura na željezničkim stanicama, kao i vozovi, moraju biti na adekvatan način prilagođeni OSI populaciji”, kazala je Cicvarić.
Andrija Marićević, iz Udruženja lica sa tjelesnim invaliditetom, ukazao je da bi kartice za povlastice u saobraćaju za OSI trebalo da imaju duži rok trajanja, kako bi se izbjegle česte i naporne administrativne procedure prilikom njihovog vađenja ili produženja. Apelovao je na Komunalnu policiju, odnosno njene službenike, da im prioritet u radu bude uklanjanje automobila sa trotoara i parking mjesta predviđenih za OSI.
Snežana Babović, majka osobe sa invaliditetom, skrenula je pažnju na, uopšte, nedostatak saobraćajne kulture u Crnoj Gori, čije su drastične posljedice ogroman broj poginulih i povrijeđenih u saobraćaju.
“Neophodno je tražiti odgovornost i iskoristiti sva pravna sredstva, kako bi se ovakvo stanje promijenilo”, decidna je Babović.
Pozitivan primjer u obezbjeđenju pristupačnosti za OSI, jeste aerodrom u Podgorici, što je rezultat, kako je kazala Nina Leković, kordinatorka na brojnim projektima u ovoj državnoj ustanovi, dobre saradnje sa Organizacijom slijepih za Bar i Ulcinj, i Savezom slijepih u Crnoj Gori.
“Zajedno smo učestvovali u projektima podržanim od fondova EU, što je doprinjelo značajno boljoj pristupačnosti aerodroma za osobe sa invaliditetom. Postavili smo taktilne trake, obezbjedili pristupačnost toaletima, a radili smo i na prilagođavanju našeg web site-a osobama sa oštećenim vidom”, kazala je Leković, koja je najavila nove projekte, namijenjene slabo pokretnim i osobama sa oštećenim sluhom.
Fikret Dacić, samostalni savjetnik u Direktoratu za drumski saobraćaj u Ministarstva saobraćaja, istakao je da je taj resor veoma posvećen unaprjeđenju saobraćajnog sistema za sve osobe, a posebno za osjetljuvu kategoriju kakva su lica sa invaliditetom.
“Naša je zajednička odgovornost da svim učesnicima u saobraćaju omogućimo bezbjedno i sigurno učešće”, kazao je Dacić.
Milica Rajković, samostalna savjetnica u Direktoratu za zaštitu i jednakost OSI u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, naglasila je da je obezbjeđenje slobodnog, sigurnog kretanja i učešća u saobraćaju svih građana, ne samo zakonska, već i moralna obaveza. Ona je podsjetila da Ministarstvo svake godine izdvaja gotovo pola miliona eura za podršku nevladinim organizacijama koje se bave pravima OSI.
Ervin Drpljanin, iz Sekretarijata za saobraćaj glavnog grada, bio je neprijatno iznenađen više puta iznesenom činjenicom na okruglom stolu, da zvučna signalizacija, koja postoji u autobusima, ne radi, jer to smeta vozačima. On je pozvao OSI da sve slične slučajeve prijave Sekretarijatu, i obećao da će rigorozno i brzo reagovati kako bi nepravilnosti bile ispravljene.
Na okruglom stolu čulo se i koja su prava osoba sa invaliditetom u saobraćaju, regulisana Ustavom, zakonima i podzakonskim aktima, ali i Konvencijom Ujedinjenih nacija koju je Crna Gora ratifikovala još 2009. godine.
Zaključke sa veoma konstruktivne diskusije, koji će biti upućeni Ministarstvu saobraćaja i Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, prezentovao je predsjednik Organizacije slijepih za Bar i Ulcinj, Veselin Joketić:
- osobama sa invaliditetom omogućiti pravo na pristupačan javni prevoz
- ispoštovati standard pristupačnosti javnih površina, drugih usluga u saobraćaju, objekata i javnih prostora u kojima se kreću OSI
- obezbijediti pristupačnost i kada je riječ o uslugama komunikacije i informisanja OSI u saobraćaju
- omogućiti polaganje vozačkog ispita OSI, pod sličnim uslovima kao i za ostale građane
- umanjiti troškove registracije automobila osoba sa invaliditetom
- OSI sa teškim invaliditetom, osloboditi od poreza na dodatnu vrijednost i carine prilikom uvoza vozila
- poštovati pravo na dobijanje znaka pristupačnosti i obilježavanje parking mjesta ispred objekta stanovanja i rada, odnosno pravo na besplatan parking i korišćenje obilježenih parking mjesta na bilo kojoj teritoriji
- svim osobama sa invaliditetom omogućiti pravo na povlastice prilikom putovanja u drumskom, željezničkom, vazdušnom i pomorskom saobraćaju, kao kompezatorno pravo na osnovu invaliditeta.
Okrugli sto “Jednakost osoba sa invaliditeom u saobraćaju” dio je projekta koji Organizacija slijepih za Bar i Ulcinj sprovodi u partnerstvu sa NVO “Ekvivalent“ pod nazivom “Zajedno protiv diskriminacije lica sa invaliditetom u saobraćaju”, započetog 19. decembra prošle godine. Traje dvanaest mjeseci, a finansijski ga je podržalo Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava kroz program Finansiranje projekata/programa nevladinih organizacija za oblast zaštite lica sa invaliditetom u 2023. godini”.
Veselin Joketić, predsjednik Organizacije slijepih za Bar i Ulcinj, podsjetio je da je tokom trajanja programa priređeno desetak seminara u centralnom, južnom i sjevernom dijelu Crne Gore, za OSI i predstavnike institucija, na kojima su predočena prava osoba sa invaliditetom u saobraćaju i govoreno o uslugama koje im moraju biti dostupne, a štampan je i edukativni informator.
