Danas su u obnovljenom dvorištu crkve Svete Marije u Sutomoru, povodom praznika Svetog Roka, postavljene dvije spomen-ploče koje se tiču crkvene prošlosti ovog kraja barske opštine.
Dvorište crkve je obnovljeno, a kip Svetog Roka izrađen i postavljen, zajedničkim sredstvima katolika i pravoslavaca Sutomora, a svoj prilog je dao i nekadašnji župnik Spiča don Srećko Majić, danas u Perastu. Poznata kamenorezačka porodica Mališić je poklonila župi mermerne ploče u koje su uklesani natpisi.
Misu povodom praznika je služio župnik Spiča don Dejan Turza, a vjernicima i sveštenstvu se u ime Barske nadbiskupije obratio mr Ivan Jovović, istraživač prošlosti ove institucije.
„Obilježavanje Svetog Roka u Sutomoru je imalo karakter crkveno-narodne manifestacije, pa zavjetno isticanje njegovog kipa predstavlja nastavak tradicije. Uz kip, danas su postavljene spomen-ploče znamenitim crkvenim ličnostima iz Spiča, kao i svim znanim i neznanim spičanskim mučenicima, koji su za vrijeme osmanske vladavine položili život na oltar vjere. U dešavanjima 1649. je temeljno određena sudbina Barske nadbiskupije. Riječ je o Kandijskom ratu, a kako su barski nadbiskupi i sveštenici bili nosioci otpora protiv osmanske vlasti, plaćena je skupa cijena nakon neuspjelog oslobođenja Bara. U takvim teškim okolnostima u kojima su živjeli naši preci, gotovo tri stoljeća bilo je odvažnih i požrtvovanih ljudi sa ovog područja, poput fra Bogdana Donata Jelića (1600 – 1670) i njegovog sinovca don Marina, koji je zbog svog predanog rada u zavičaju unaprijeđen biskupskim zvanjem u gradu Sapi u Albaniji“, istakao je mr Jovović.
Mr Jovović je posebnu pažnju u govoru posvetio fra Donatu Jeliću.
„Veoma bitna crkvena ličnost iz Spiča je fra Donat Jelić, koji je pripadao franjevačkom redu, a koji je po sopstvenom kazivanju kršten kao pravoslavac, jer i sam bilježi u dopisima rimskoj Kuriji da u jednom periodu u Spiču, od kraja XVI pa do treće decenije XVII vijeka, nije bilo katoličkog klera zbog ogromnog pritiska i progona katolika od strane Osmanlija. Upravo višedecenijskim misionarskim radom fra Donata Jelića u župi Spič omogućeno je katoličkoj crkvi da djelimično povrati nekadašnje pozicije, jer je bila izgledna opasnost da zbog nepostojanja klera nestane i katolika, kao i njihovih crkava i kapela, kao što je početkom XVIII vijeka nestala cijela župa Sozina.
Kao i mnogi drugi sveštenici i vjernici, tako je i fra Donat Jelić morao da napusti barsku dijecezu 1649. godine, pri čemu je ostavio zapise o svim strahotama koji su zadesile katolike nakon neuspješnog oslobođenja Bara, kada su u svega nekoliko dana ubijena 123 ugledna katolika barskog područja. Međutim, i izvan zavičaja ne završava se dušebrižništvo fra Donata Jelića, jer se zadugo na jugu Italije bavio spašavanjem hrišćana koji su postali predmet trgovine ljudima. Tako se u jednom periodu, na najvećoj pijaci robova u Napulju, nalazilo oko 200 ljudi sa barskog područja, od čega 80 Spičana, kako to bilježi fra Donat, čije su sinovice, Katarina i Lucija, takođe bile prodate kao roblje. Ne gledajući ko je katolik, a ko pravoslavni, fra Donat Jelić se više puta obraćao po ovom pitanju i samom vrhu rimske Kurije, zbog nedoličnog odnosa civilnih vlasti na jugu Italije prema hrišćanima koji su bili porijeklom iz Crne Gore, Dalmacije i Bosne. U tom pogledu, on je prikupljao materijalne priloge od crkvenih institucija u cilju otkupa tih nesrećnih ljudi.
Fra Donat jelić je uspio da obezbijedi stipendiju svom sinovcu Marinu, koji se nakon završene bogoslovije vratio u svoj zavičaj, te dugo godina bio župnik u Baru i Spiču, da bi svoj sveštenički put završio kao biskup u Albaniji“, rekao je mr Jovović.
Jovović je potencirao da je u studiji „Rimska kurija i južnoslovenske zemlje“, iz 1950. godine, ime fra Donata Jelića stavljeno u krajnje negativni kontekst, te da je „nekritičko preuzimanje stavova iz navedene knjige od strane nekih lokalnih autora, koji su saznanja o ovom svešteniku dodatno crpili iz prilično upitnih narodnih kazivanja, uslovilo vremenom sasvim neobjektivnu sliku vjerskih odnosa u XVII vijeku u Spiču, kao i na širem prostoru Barske nadbiskupije“. Pokretanjem edicije “Monumenta Montenegrina Vaticana“ Ministarstva kulture Crne Gore, u saradnji sa Istorijskim institutom Vatikana, ova nepravda bi, smatra Jovović, morala biti ispravljena.
„Današnja svečanost upriličena postavljanjem kipa sv. Roka može biti povod, ne samo katolicima, nego i pravoslavnoj crkvi i vjernicima, da se inicira obnova srednjovjekovnog crkvišta sv. Roka, s obzirom da takvi spomenici svjedoče kulturu zajedničkog života na ovom području, uprkos svim izazovima u prošlim i sadašnjim vremenima. Dvooltarske crkve u Spiču predstavljaju trajnu vrijednost ovog prostora, čija suština tj. sadržina u potpunosti korespondira konceptu savremenog evropskog ekumenskog društva. Uostalom, zajedničke crkve pravoslavnih i katolika čine reprezentativne spomenike u kulturnoj baštini Crne Gore, zbog čega sa razlogom postoje očekivanja od nadležnih organa da budu adekatno predstavljene i valorizovane“, zaključio je mr Ivan Jovović.
Misa povodom praznika Svetog Roka danas je služena i u crkvi Sv. Andrije u naselju Brca.
