Sanitarna deponija „Možura“, jedan od najznačajnijih projekata realizovanih u Baru tokom protekle decenije, prvobitno je bila projektovana za odlaganje otpada iz dvije opštine- Bara i Ulcinja. Međutim, ubrzo nakon njenog puštanja u rad 2012. godine, umjesto međuopštinske, dobija status deponije regionalnog centra za primorske opštine. O tome kako se to odražava na poslovanje ovog privrednog društva, u kojoj mjeri je pandemija uticala na njegov rad, ali i o razvojnim planovima i investicionim ulaganjima u narednom periodu, u emisiji Sunčanom stranom ulice na talasima Radio Bara, sa direktorom “Možure”, Senadom Arabelovićem, razgovarala je Vjera Knežević Vučićević.
RB/BI: U kojoj mjeri je “Možura” do sada iskorišćena i kakva su realna očekivanja- koliko će još moći da služi?
Arabelović: Ubrzo po izgradnji “Možura” je, u skladu sa državnim Planom o upravljanju otpadom, postala regionalna deponija, jer su se priključile opštine Budva, Kotor i Tivat. Izgradnja sanitarne deponije finansirana je iz kredita Svjetske banke. Vrijednost investicije bila je oko 6,6 miliona eura. Projektovani kapacitet je bio oko milion metara kubnih, odnosno oko 880 hiljada tona. Do sada je popunjeno skoro dvije trećine njenog kapaciteta (nešto preko 550 hiljada tona), pa je realno očekivati da će se, ukoliko se bude punila ovom dinamikom, poslužiti još četiri- pet godina. Ovi podaci nedvosmisleno pokazuju da je njen vijek, uključivanjem ostalih opština, značajno skraćen.
RB/BI: Koje investicije su obilježile protekli period kada je deponija „Možura“ u pitanju, i u kojoj mjeri je pandemija uticala na njen rad i rentabilno poslovanje?
Arabelović: Što se tiče investicija nakon izgradnje deponije, to je svakako sistem za aspiraciju, transport i sagorijevanja bio- gasa na eko- baklji, koji je u funkciji već više od pet godina. Do sada je sakupljeno i na baklji sagoreno više od deset miliona metara kubnih gasa, što je značajna količina. Procentualno, najveći je udio metana, koji je preko 20 puta štetniji od ugljen- dioksida za ozonski omotač. Na ovaj način se, njegovim sakupljanjem i sagorijevanjem, štiti životna sredina. Deponijski bio- gas ima veliku energetsku vrijednost, tako da je moguća njegova valorizacija na način što bi se pretvarala u električnu energiju ili toplu vodu. Kod nas ne postoji mogućnost za valorizaciju kroz toplu vodu, ali imamo opciju za pretvaranje u električnu energiju. Nadam se da ćemo do kraja mjeseca raspisati tender za izradu studije izvodljivosti za izgradnju postrojenja za pretvaranje energije bio- gasa u električnu energiju. Osim toga, uradili smo i projektnu dokumenataciju za poboljšanje sistema ocijednih voda, za proširenje kada, kao i konceptualno rješenje za izgradnju novih sanitarnih kada (što je potreba koja se nametnula samim tim što je vijek trajanja deponije smanjen i što će ubrzo svi njeni kapciteti biti popunjeni).
Pandemija je, naravno, uticala i na poslovanje “Možure”. Ipak, možemo se pohvaliti da smo jedna od rijetkih fimi koja je na kraju prošle godine imala pozitivan bilans. Izvještaj o radu je usvojila i SO Bar na posljednjoj sjednici. Imali smo 38 hiljada eura dobitka, što je u godini kao što je bila 2020. ipak značajno. Bilo je oko 24% manje otpada nego 2019. godine.
RB/BI: Šta je, prema Vašoj procjeni, neophodno uraditi u narednom periodu na putu osavremenjivanja „Možure“?
Arabelović: Sanitarna deponije je, po definiciji, objekat gdje se na uređen način vrši odlaganje otpada. To prvenstveno podrazumijeva da je prostor na kome se vrši prijem ograđen i kontrolisan, da nema zagađenja zemljišta (postavljene su barijere koje spriječavaju prolaz u tlo), da je riješeno pitanje ocijednih voda (trenutno radimo na tome da se recirkuliše kompletna voda koja se stvara od otpada i od atmosferskih padavina ponovo u tijelo deponije), da gas koji se stvara razgradnjom otpada ne završi u atmosferi, da je cijela deponja pokrivena video nadzorom i da postoji tačna evidencija o količinama otpada. Deponija je izgrađena u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i po direktivana Evropske Unije za tu oblast.
RB/BI: Jeste li zadovoljni tehničkom opremljenošću deponije i možete li ustvrditi da se u njenom radu prate savremeni evropski trendovi u ovoj oblasti. Znamo da investiranje u moderne tehnologije predstavlja najsigurniji put ka zdravoj životnoj sredini…
Arabelović: Što se tiče tehničke opremljenosti, u Izvještaju o radu koji dostavljamo Skupštini, objašnjeno je i da ona na početku nije bila za zadovoljavajućem nivou iz razloga što je deponija bila projektovana na manji obim prijema otpada. U međuvremenu smo, pogotovo tokom posljednjih četiri- pet godina, investirali više od milion eura u nabavku opreme, prvenstveno mehanizacije. Nabavili smo novi buldožer, dva kompaktora (glavne mašine na deponiji), kamion kiper, bager gusjeničar, drobilicu za zeleni otpad… Prošle godine u martu stavili smo u funkciju drobilicu za kabasti otpad, što je bio zahtjev komunalnih preduzeća, pogotovo iz Bara i Ulcinja. Na taj način smo im poboljšali uslove rada i olakšali dovoz otpada do nas. Novom drobilicom možemo da vršimo i tretman guma, ali za to su neophodna posebna odobrenja. Trenutno smo u fazi revizije integrisane dozvole kod Agencije za zaštitu prirode i životne sredine. Uputili smo zahtjev da u sklopu te dozvole bude implementirano i odobrenje da možemo da vršimo prijem otpadnih guma i njihov tretman. Na taj način riješili bismo značajan problem koji ima cijela Crna Gora.
Kada govorimo o investicijama koje će obilježiti rad “Možure” u narednom periodu, istakao bih značaj Centra za selekciju i kompostiranje. To je priča koja se proteže od početka rada deponije u Baru. Evropska komisija je izdvojila određena sredstva i prije godinu i po urađena je studija izvodljivosti za njegovu izgradnju. Iako se nadamo da će taj projekat uskoro biti realizovan, moramo biti svjesni da to prevazilazi i finansijske, kao i ostale mogućnosti našeg preduzeća. Neophodno je da se uključe, prvenstveno, Vlada Crne Gore, a takođe i opštine koje deponuju otpad kod nas. Moramo nastaviti ozelenjavanje deponije, radićemo i na vodosnabdijevanju, s obzirom da trenutno raspolažemo rezervoarima koje dopunjavamo autocisternom… Očekujem uključenje i ostalih činilaca, jer smo na zajedničkom putu rješavanja jako bitnog problema, posebno u svjetlu otvaranja novog poglavlja koje je fokusirano na zaštitu životne sredine.
RB/BI: Da li se možete pohvaliti regionalnom saradnjom sa kolegama iz okruženja?
Arabelović: U Crnoj Gori postoje samo dvije sanitarne deponije- “Možura” u Baru i “Livade” u Podgorici. Saradnja je dobra, oslanjamo se jedni na druge. Što se regiona tiče, imali smo priliku da obiđemo nekoliko deponija po Srbiji, BiH, Albaniji, Italiji, a i oni su u više navrata dolazili kod nas. Imamo slične potrebe i probleme. Prije nekoliko godina posjetili su nas predstavnici Svjetske banke, jer u regionu važimo za primjer dobre prakse kako se rukovodi deponijama. Sa njima su bile i kolege iz Hrvatske… Pandemija je uticala da se sve zaustavi. Ipak, trudimo se da inicijalne aktivnosti održavamo na dobrom nivou, pa da čim ova pošast prođe, odmah nastavimo punim kapacitetom.
RB/BI: Kolika je sada cijena odlaganja otpada i možete li zaokružiti finansijsku konstrukciju i poslovati pozitivno i u ovim lošim uslovima?
Arabelović: Sa naše tačke gledišta, cijena je niska. Ipak, moramo biti svjesni da je u ovom trenutku to realno i jedino moguće. Za osnivače, opštine Bar i Ulcinj je deset eura po toni, a za naše ostale kupce 20 eura po toni. Izvjesno je da “Možura” uz te cijene u buduće projekte ne može investirati samostalno, pa računamo na pomoć drugih subjekata. Bitno je napomenuti i da je obaveza upravljanja deponijom i 30 godina po njenom zatvaranju. S tim u vezi moramo razmišljati da ostavimo određena sredstva koja će biti rezervisana za taj period, jer tri decenije nakon zatvaranja stvara se deponijski gas, pa će ta oblast biti zatvorena za bilo kakve aktivnosti.
RB/BI: Koliko iznosi količina deponovanog otpada na Možuri u zimskom, a koliko u ljetnjem periodu na dnevnom nivou?
Arabelović: U problemu smo pošto imamo sezonsku neujednačenost. Podgorička deponija na godišnjem nivou ima istu količinu otpada kao mi, ali je deponovanje otpada svakog mjeseca ujednačeno. Nama se desi da tokom zime imamo 120 do 150 tona dnevno, dok u ljetnjem periodu imamo 450 do 500 tona na dnevnom nivou. To stvara ogroman pritisak na radnu snagu i sredstva. Koristim priliku da se zahvalim radnicima koji ulažu dosta napora da sezonu završimo dobro. Ove godine je u julu deponovano dva posto više otpada nego u julu 2019. godine. Za 15 dana avgusta ove godine generalno je deponovano devet posto više nego 2019. godine.
RB/BI: Proteklih godina, osim toga što se morali izboriti sa neplanirano velikim količinama otpada, jedan od vodećih problema bila je i naplata potraživanja- stvorili su se veliki dugovi na ime odlaganja otpada. Jeste li uspjeli da makar smanjite dug?
Arabelović: Naplata je posebna priča. Prošla godina je bila specifična, pa smo dali mogućnost da se plati jedna trećina potraživanja, što je dovelo do gomilanja dugovanja. Shodno tome, pred kraj prošle godine smo napravili protokole sa preduzećima iz Budve, Kotora i Tivta o reprogramu duga. Omogućili smo im da dug nastao tokom 2020. godine izmire u 12 mjesečnih rata, uz obavezu plaćanja tekućih računa. Ove tri opštine su i do sada redovno izmirivale svoje obaveze uz prihvatljiva kašnjenja. Problem nam predstavljaju dugovanja nastala od strane komunalnih preduzeća Bara i Ulcinja. Sa Komunalnim preduzećem iz Bara imamo potpisan protokol o izmirenju zaostalih dugovanja iz ranijih godina na 48 rata. Uplate se vrše određenom dinamikom, a očekujem, uz uvjeravanja od direktora da će ispoštovati dogovor i nastaviti tako, jer je ova sezona i za njih uspješna. Sa Komunalnim iz Ulcinja smo imali nešto više problema. Prije mjesec smo imali sastanak i sa predsjednikom te opštine, na kojem smo se dogovorili da opština preuzme dio duga za 2020. i 2021. godinu, a da tamošnje Komunalno dug izmiri takođe podijeljeno u 48 rata. Opština Bar je preko 500 hiljada preuzetog duga podijelila u četiri godišnje rate, od kojih je tri već platila. Ostaje još jedan dio duga koje su opštine preuzele u ranijem periodu, a očekujemo da će se i lokalne uprave uključitti i dati doprinos kada otpočne realizacija planiranih investicija i projekata.
RB/BI: Koliko radnika zapošljava deponija Možura?
Arabelović: Trenutno je u našoj firmi zapošljeno 26 radnika. Sistematizovana su 33 radna mjesta. Iako broj zadovoljava trenutne potrebe, očekujemo, ukoliko krene realizacija Centra za selekciju ili otvaranje novih pogona, da će taj broj biti veći. Nije lijepo praviti poređenja, ali podgorička deponija sa istom količinom otpada ima mnogo više radnika. Dobrih radnika nikad nije puno.
