Današnja, šesta tematska sjednica Otvorenog parlamenta, prva u 2024. godini, bila je posvećena izgradnji LNG terminala u akvatorijumu Luke Bar, a nosila je naziv “Bar se mora čuti”. LNG terminal u Luci Bar imao bi nepovoljan uticaj na zdravlje i bezbjednosti ljudi, životnu sredinu, a dao bi i negativne ekonomske efekte, stav je kompetentnih diskutanata, kao i većine građana koji su se uključili u raspravu.
Sjednicu je otvorio predsjednik SO Bar, Branislav Nenezić, podsjetivši na teme kojima se Otvoreni parlament bavio na prethodnih pet zasijedanja, uz pojašnjenje da je izgradnja LNG terminala najavljena kao strateški projekat od velikog značaja, tiče se pitanja očuvanja prirodne sredine i potencijalnog ugrožavanja bezbjednosti naših sugrađana, te je bilo neophodno da se o konkretnom pitanju povede šira rasprava svih zainteresovanih strana u procesu.
Dr Amra Kazazović, predstavnica Instituta za javno zdravlje Crne Gore (IJZCG), institucije koja se bavi, prvenstveno, unaprjeđenjem i očuvanjem zdravlja stanovništva, ali i zdrave životne sredine, naglasak stavlja na značaj teme koja je naišla na veliku zainteresovanost i smatra da je zabrinutost građana u vezi sa ovim problemom opravdana. Po njenim riječima, tri su bitne stavke – proces gradnje, odnosno položaj terminala, karakteristike prirodnog gasa i karakteristike metana.
“Bilo da je smješten na vodi ili na kopnu, terminal može da ima i pozitivne i negativne posljedice. Povećavanje temperature vode i ispuštanje otrovnih materija u more je nepovoljno, ali može da bude kontrolisano. Lociranje terminala na vodi ostavlja mogućnost udaljavanja od naselja što je, kad je u pitanju vezivanje za kopno problematično, ali je uz ranu detekciju i proračune izvodljivo bez negativnih posljedica”, smatra dr Kazazović.
“Tečni gas se hladi na -160 stepeni, pa bi, kad bi došlo do direktnog dodira sa čovjekom, došlo do ozbiljnih posljedica. Ipak, materijali kojim je obložen to sprječavaju, pa su nesreće ovog tipa veoma rijetke, ali ono što je posebno zabrinjavajuće je njegova eksplozivnost, za koju su, opet, potrebni određeni uslovi”, kazala je dr Kazazović, dodajući da su prevencija, rana detekcija i sprječavanje širenja neophodne kad je curenje gasa u pitanju.
“Udisanje metana u zatvorenom prostoru kod ljudi može izazvati određene tegobe.
Problematičan je i zato što ima poseban uticaj na efekat ‘staklene bašte’”, zaključila je dr Kazazović poručujući da je edukacija projektanata, zaposlenih, ali i građana veoma značajna kada je izgradnja LNG terminala u planu.
Nataša Kovačević, predstavnica CEE Bankwatch Network i koordinatorka za dekarbonizaciju sektora daljinskog grijanja na Zapadnom Balkanu, stava je da kad je LNG terminal u pitanju, kompromisa nema. Ona podsjeća da se Crna Gora Pariškim sporazumom iz 2016. obavezala da će do 2050. godine prestati sa upotrebom fosilnih goriva, ističući da je benefit Crne Gore upravo to što nije zavisna od fosilnog gasa.
“Živimo u doba klimatske krize. Metan je čak 25 posto odgovoran za klimatke promjene. Na period od dvadeset godina on je 86 puta više potentan, pa za toliko imamo veći postotak toplotne nergije i efekta ‘staklene bašte’”, objasnila je. Osim toga, prema riječima Kovačević, radi se o veoma skupoj i finansijski neisplativoj investiciji – samo terminal košta između stotinu dvadeset i tri stotine miliona, dok bi za gasne elektrane trebalo izdvojiti dodatnih pet stotina miliona eura. Ako se i izgradi do 2030, imaćemo postrojenje koje ćemo koristiti dvadeset godina. To nije održivo”, jasna je Kovačević.
“Crna Gora ne može da dostigne klimatsku neutralnost ako krene u realizaciju izgradnje instalacija na fosilna goriva”, decidna je Kovačević.
Ona smatra da zdravlje i bezbjednost građana moraju biti na prvom mjestu.
“Međunarodni standardi i bezbjednosni protokoli govore različito kad je u pitanju udaljenost LNG terminala od naseljenog mjesta. U Holandiji je, na primjer, 17 kilometara od obale. S druge strane, kad govorimo o otvorenom moru, ispred Bara je potencijalno stanište dobrog delfina, a uočena je i morska medvjedica, radi se o zaštićenim vrstama, te je i to činjenica koja ne ide u prilog LNG terminalu. Bar ima fantastične potencijale, najbolju povezanost sa regionom i ne treba da pristane na ovakve ponude”, kategorična je Kovačević, dodajući da tome u prilog idu i hazardi na LNG terminalima koji su se događali u svijetu, a kojih je od 1944. naovamo, bilo čak trinaest ozbiljnih.
Vesna Čejović naglašava da se pitanje LNG terminala ne može vezati za bilo koju političku partiju, već se tiče svih građana, imajući u vidu da bi realizacija tog kontroverznog projekta za dugi niz godina dovela u pitanje bezbjednost ljudi, turističku ekonomju, uticala bi na vrijednost nekretnina kao i na ekologiju, ambijent i zdravlje ljudi.
Čejović je navela podatke iz Memoranduma Vlade Crne gore u kojima se, između ostalog, kaže da se “LNG terminal gradi za potrebe termoelektrane, jer Crna Gora nema gasovod za transportovanje na druge destinacije”.
“Sve se ovo radi u trenutku kad se u Evropi ne predviđa izgradnja nijedne nove gasne elektrane, već se planira njihovo postepeno gašenje. Već u narednih nekoliko godina, ide se na smanjenje upotrebe gasa za 50 posto i na prelazak na nove tehnologije i energente poput centrala na vodonik”, ukazala je.
Čejović navodi primjer Hrvatske, gdje je u planu transformisanje termoelektrane na ugalj u solarnu i elektranu na vodonik, zatim Italije, kojoj LNG terminali neće biti potrebni nakon prelaska na nove održive energente i SAD-a, gdje se gasne elektrane bore sa dugovanjima od nekoliko stotina miliona dolara, dok su neke već bankrotirale. “Uz to”, podsjeća Čejović, “Bajdenova administracija je nedavno blokirala dozvolu za gradnju najvećeg LNG postrojenja u Luizijani”.
Svoj stav protiv izgradnje LNG terminala, Čejović potkrepljuje podacima iz Evropske direktive Seveso, da LNG objekti spadaju u prvu kategoriju opasnosti od eksplozije, kao i da gasne termoelektrane emituju ogromne količine ugljendioksida, koji je glavni krivac za globalno zagrijavanje i klimatske promjene, a problem predstavljaju i buka i vibracije
Što se ekonomskih efekata tiče, Čejović navodi primjer iz Omišlja (Hrvatska), gdje su prihodi od auto-kampa u tom gradiću četiri puta veći od prihoda dobijenih LNG terminalom.
“Na plutajućem terminalu nema domaće radne snage, niti plaćanja poreza i doprinosa, jer se radi o zaposlenicima stranog poslodavca”, pojašnjava ona.
Čejović se pita “da li je moguće da mi koji, za razliku od Hrvatske i Italije, imamo samo tri stotine kilometara obale, žrtvujemo ovaj grad i da, kako su najavili zvaničnici Ministarstva kapitalnih investicija za Slobodnu Evropu, termoelektranu u Pljevljima zamijenimo za termoelektranu u Baru”.
Miloš Mirković, prvi oficir broda za prevoz LNG gasa, koji radi za “Shell”, jednu od najvećih energetskih kompanija i njenu podružnicu “Qatar gas”, izgradnju terminala i gasne termoelektrane u Baru smatra opravdanim.
“Metan nije otrovan gas, ali je zapaljiv kad je u procentu od pet do 16 posto, pomiješan sa kiseonikom. Međutim, tokom eksploatacije, ukrcaja, transporta i iskrcaja, nalazi se u potpuno zatvorenom sistemu koji ne dozvoljava dotok kiseonika. Nije zagađivač neposredne okoline, već atmosfere”, pojašnjava Mirković dodajući da sve najrazvijenije zemlje svijeta već posjeduju LNG terminale, te da ga čude informacije koje su iznijele njegove prethodnice, da je taj sektor na izdisaju, uz konstataciju da se LNG, uglavnom, koristi za termoelektrane, posebno u energetski zavisnim i industrisjski razvijenim zemljama.
Što se bezbjednosti po ljude i okolinu tiče, Mirković navodi da “LNG terminal ne bi bio prepušten samo kontroli države u kojoj se nalazi, već i međunarodnim inspekcijskim organima koji su veoma rigorozni”.
Gledano sa ekonomskog aspekta, poželjniji su obnovljivi vidovi energije, ali trenutna tehnologija koja to omogućava, po riječima Mirkovića, nije održiva.
Mirković objašnjava da, kad je u pitanju položaj instalacije, “sa južne strane Volujice trebalo bi da se grade novi lukobran i tankovi, a brdoVolujica bi bilo prirodna barijera između grada i terminala”.
Dodatni benefiti su izuzetno visoke lučke takse, cijena opskrbe, pilotaže, usluge remorkera za brodove koji dopremaju tečni gas. Isto tako, tvrdi Mirković, “postoji mogućnost da, kako teretni, tako i putnički brodovi, vremenom pređu na gasni pogon, ponajviše zbog rigoroznih kazni za zagađenje životne sredine”.
Predsjednik SO Bar, Branislav Nenezić, u diskusiju povodom veoma važnog pitanja, uključio se u svojstvu građanina, podsjetivši da je u toku Javna rasprava povodom Prostornog plana Crne Gore 2020 – 2040. godine i da su pod stavkom energetika i elektroenergetska struktura postavljeni ciljevi za pet dimenzija razvoja, ali da među njima nema LNG terminala.
Na temu izgradnje LNG terminala u Luci Bar govorili su Zoran Vojvodić, Miloš Šušter, Veselin Radojičić, prof. Neđeljko Đurović i Bogdan Ljutica.
Vojvodić je, u ime Kluba otvorenog društva čiji je predsjednik, podsjetio na vrijeme kad je u Baru, za vrijeme SFRJ, propao ugovor o izgradnji fabrike sinter magnezita vrijedan četrdeset miliona dolara, a čemu su, po njegovim riječima “doprinijeli časni ljudi, Barani, Čelugari, uz pomoć nekoliko novinara”.
“To je jedina investicija koja je poništena u bivšoj Jugoslaviji, a za šta su zaslužni mještani MZ Bar II”, istakao je Vojvodić dodajući da će “isto proći i LNG terminal”, uz žaljenje što Otvorenom parlamentu ne prisutvuju oni koji odlučuju.
Šušter smatra da je Memorandum o izgradnji LNG terminala štetan, nezakonit, donijet suprotno važećem Prostornom planu Crne Gore i suprotno Nacrtu tog Plana, te predlaže da se poništi na nekoj od sjednica Vlade čiji je raniji predsjednik donio takvu odluku, ili da se o njemu raspravlja nakon usvajanja Prostornog plana.
“O energetici ne možemo govoriti kad Crna Gora nema Plan razvoja”, kategoričan je Šušter.
On je naveo i riječi Davora Šterna, hrvatskog eksperta iz oblasti energetike, koji ukazuje da je recesija u privredi Njemačke i Francuske uslovljena činjenicom da se njihova industrija oslanja na gas. Sem toga, opada proizvodnja gasa u Americi zbog konstantnog reagovanja “zelenih” na zagađenje, pa se u daljoj budućnosti ne može računati na uvoz gasa iz SAD-a.
Šušter smatra da je korist koju bismo imali od uvoza gasa minimalna. “Termoelektrana bi bila proglašena objektom od posebnog društvenog interesa, sa prioritetnim priključenjem prava na našu elektromrežu, da bismo kasnije struju otkupljivali, što je neprihvatljivo”, zaključuje Šušter koji je, kako je rekao, bio među donosiocima odluka koji su odbili dolazak “Magnohroma” u Bar, gradnju rezališta brodova na Bigovici i izgradnju postrojenja za pretakanje amonijaka.
Radojičić se u obraćanju posebno osvrnuo na tekst Vesne Čejović objavljen u sredstvima javnog informisanja pod nazivom “Zašto je nedopustivo da se u Luci gradi LNG terminal?”, smatrajući da je strah pobuda koja ju je inspirisala da ovaj tekst napiše. Pretpostavljena eksplozija, zagađenje mora, vazduha i okoline, loš uticaj na ekonomsko stanje su”, po riječima Radojičića, “imaginacija, a da bi došlo do njene realizacije mora se ispuniti niz preduslova koji su tehničke, a ne mentalne prirode”.
Radojičić smatra da bi ovako značajna pitanja trebala da budu rješavana referendumom, ali država Crna Gora nema zakon koji to reguliše. U nastavku obraćanja, Radojičić je pokušao da pojasni razliku između LPG, LNG i kombinovanog LPG LNG terminala.
Prof. Neđeljko Đurović uputio je inicijativu za održavanje tematske sjednice SO Bar, na kojoj bi se, u formi zaključaka ili rezolucije, zatražilo poništavanje Memoranduma o izgradnji Terminala, ocjenjujući da je projekat njegove izgradnje sudbonosan za Bar i Crnu Goru.
Đurović od obrađivača Prostornog plana Crne Gore očekuje odgovor na pitanje čije je idejno rješenje LNG terminal, ko su finansijeri i očekuje prezentaciju Studije uticaja na zdravlje, bezbjednost i incidente.
Bogdan Ljutica je govorio u ime vlasnika imanja na Volujici, žaleći što inicijative koje se tiču Volujice uglavnom prolaze “ispod radara” vlasnika imanja u tom dijelu opštine. Po njegovom mišljenju, u Sali su trebali da budu i predstavnici Morskog dobra. Što se LNG terminala tiče, Ljutica je rekao da nije ni “za” ni “protiv” njegove izgradnje.
Na kraju šeste sjednice Opštinskog parlamenta, obratio se predsjednik Opštine, Dušan Raičević.
“Mi, u Crnoj Gori, nemamo vredniji resusrs od prostora, a da li smo se odgovorno odnosili prema tom resursu, ukoliko napravimo dublju analizu, zaključićemo da nismo. Ukoliko želite da se adekvatno bavite razvojem, preduslov je postojanje pravila koja su definisana prostorno-plasnkom dokumentacijim koja bi trebalo da bude konglomerat svega onoga što su potrebe građana i strateški pravci razvoja grada. U Strateškoma planu razvoja naše opštine primarna mjesta zauzimaju turizam i poljoprivreda. O energetici nema ni riječi, iako su među predlagačima bili i predstavnici Luke Bar”, kazao je Raičević.
On je naglasio da će “kao građanin Bara i stanovnik MZ Bar II podržati svaku inicijativu koja ide u pravcu očuvanja ovog prostora.
“Valorizacija da, ali isključivo na održivim principima. Moj eksplicitni stav je da sam protiv izgradnje LNG, LPG ili bilo kojeg terminala u Luci Bar, kao što sam bio protiv otvaranja novih kncesionih područja u opštini Bar, bez obzira ko su zainteresovane strane i čiji interes time remetim”, kazao je Raičević dodajući da će uvijek podržavati inicijative koje se tiču razvoja grada “jer je interes grada ono što će biti sjutra”.
