Gošća rubrike “Doktor preporučuje”, koju svakog utorka Radio Bar realizuje u sklopu emisije “Sunčanom stranom ulice” bila je dr Anka Popović, internistkinja hematološkinja, koja ima višedecenijsku kliničku praksu u toj grani interne medicine.
RB/BI: Da podsjetimo da se hematologija bavi urođenim i stečenim poremećajima krvi, poremećajima zgrušavanja krvi i malignim bolestima krvi. S obzirom da je ova oblast izuzetno širokog spektra i kompleksna, u razgovoru ćemo se zadržati na najčešćoj od svih – sidropenijskoj anemiji. O kakvoj bolesti se radi i koje tegobe prouzrokuje?
Dr Popović: Sidropenijska anemija spada u jedan od najvećih zdravstvenih problema, ne samo hematologije, nego i interne medicine uopšte. To najbolje pokazuje činjenica da trenutno trećina svjetske populacije boluje od sidropenijske anemije, odnosno, prevalenca je preko dva biliona ljudi. Pošto balkanske zemlje spadaju u podneblje sa umjerenim rizikom za anemiju, napominjem da je svaka treća trudnica kod nas anemična, a svaka četvrta žena u reproduktivnoj dobi (u periodu dok je sposobna da rađa) je, takođe, anemična. Jedna trećina djece do 11 godina, nažalost, takođe ima simptome anemija. Osim ove, prisutne su i druge, različite vrste malokrvnosti – zbog nedostatka nekih nutritijenata, oligoelemenata, minerala. Megaloblastne anemije nastaju zbog deficita vitamina B-12, deficita folne kisjeline. Anemija je prisutna i kod hroničnih bolesti u određenom periodu (najčešće kod pacijenata koji imaju problem sa bubrezima, gastrointestinalnim sistemom, kod žena sa ginekološkim problemima). Anemije gdje normalni vijek eritrocita koji iznosi 120 dana se značajno skraćuje, pa dolazi do njihove razgradnje i hemolizne anemije. Postoje i anemije koje se dešavaju na nivou poremećaja kostne srži. Bitno je da kažem da se u samo 20 posto anemija javlja kao primarni poremećaj, dok je u 80 posto simptom i znak drugih patoloških oboljenja.
RB/BI: Kako se anemija manifestuje i otkriva?
Dr Popović: Nažalost, današnji način života je takav da svi živimo ubrzano, imamo nebrojeno obaveza, pa su ljudi skloni da simptome koji se javljaju u sklopu anemijskog sindroma, podvedu kao posljedicu stresa, premora, nedovoljno sna… Ono na šta bi trebalo da obrate pažnju, i što bi moglo ukazivati na poremećaj u zdravlju, je ako se stalno bude umorni, ako ni san i odmor ne dovode da se osjećaju bolje, hronični zamor, izražena malaksalost, a s obzirom da znamo da je usljed tog oboljenja, smanjen dotok krvi svim vitalnim organima, onda praktično nema organa kojeg anemija ne pogađa. Uz to se i mijenjaju kognitivne funkcije, pa ljudi postaju manje koncentrisani, pospani su, razdražljivi, imaju teške snove, često se javljaju glavobolje, a od problema sa sistemom za varenje, može se javiti otežano gutanje, kao i povećana potreba prema određenoj vrsti hrane. Interesantan je podatak određen procenat ima izraženu potrebu da uzimaju led. Ako vidite nekoga da krcka led i da ga uzima nekontrolisano, treba da pomisli da je možda u pitanju anemija. To se odnosi i na neke druge vrste hrane za kojima se iznenada javi potreba ili odbojnost. Kao posljedice promjena koje se dešavaju kod anemija u respiratornom sistemu i zbog nedostatka kiseonika, kod odmakle anemije može se pojaviti osjećaj nedostatka vazduha i u miru, a pri naporu kod one koja je u začetku. Što se tiče kardiološkog sistema, javlja se osjećaj lupanja i preskakanja srca, može doći i do značajnijih promjena i na samom srcu, pa čak i do popuštanja srčanog mišića. Tokom pregleda čuje se funkcionalni šum nad prekordijumom. Osim toga, kod pacijentkinja sa obilnim menstruacijama, koja može biti uzrok anemije, sam organizam je dovoljno “pametan” da u jednom trenutku smanjuje količinu krvi koju žene na taj način gube, što može dovesti do potpunog prekida (amenorrhea). Mijenja se i libido, imunološka sposobnost odbrane protiv različitih agenasa. Da rezimiram, sve u organizmu se remeti kod neprepoznate i zapuštene malokrvnosti.
RB/BI: Da li anemija može poslužiti ljekarima da ustanove da je, možda, neki malignitet u pitanju?
Dr Popović: Anemija je, kao što sam kazala, u svega 20 posto slučajeva primarni poremećaj, pa prema tome, naravno da može. S obzirom da je anamneza osnov pregleda pacijenta, u razgovoru sa pacijentom moramo ustanoviti koje su njegove tegobe. U sklopu malignih bolesti sam mehanizam nastanka anemije je višestruk, dolazi do gubitka krvi, do malnutricije, uz posljedice ljekova koje pacijent dobija u okviru maligniteta, javlja se malokrvnost. Kod 40 posto pacijenata koji imaju karcinom debelog crijeva, već inicijalno anemija bude jedan od prvih znakova da se tu nešto dešava. Tada još uvijek pacijent ne primjećuje krvarenje iz gastrointestinalnog sistema, ali ako uradi nalaze, vidjeće da je malokrvan. U odmaklim stadijumima karcinoma debelog crijeva se čak u 80 posto slučajeva detektuje anemija.
RB/BI: Da li anemija treba da bude signal za gastroskopiju i kolonoskopiju?
Dr Popović: Naravno da može, čak i onda kada pacijent nema baš jasno definisane tegobe od strane gastrointestinalnog sistema, ali sideropenijska anemija je signal da se odradi gastroenterološka obrada, pogotovo ako pacijent daje podatke da ima mučninu, bolove u predjelu želuca, da mu smeta određena vrsta hrane, da ima neuredne stolice, hemoroide iz kojih krvari. Prvi korak je davanje stolice na okultno krvarenje.
RB/BI: Zašto najčešće gubimo krv i gvožđe iz gastrointestinalnog trakta?
Dr Popović: Promjene koje dovode do malokrvnosti mogu biti prisutne i dešavaju se na svim nivoima gastrointestinalnog sistema. To zavisi od toga koliko su izražene i koja im je ozbiljnost, a naravno i od vremena kada imamo latentnu malokrvnost, do perioda ispoljene anemije. Već na jednjaku možemo uočiti erozivni gastritis sa sitnim tačkastim krvarenjima, a isto se može dešavati i na želucu, dvanaestopalačnom crijevu, pa sve do teških poremećaja, praćenih ozbiljnijim simptomima (ulkus, promjene na tankom crijevu, na debelom crijevu, divertikuloze, zapaljenske bolesti tipa ulceroznog kolitisa). Pacijent najlakše prepozna hemoroide. Ako ne uzima preparate gvožđa, a stolica mu je tamna, znači da se krvarenje dešava u višim djelovima gastrointestinalnog trakta. Prisustvo svježe krvi u stolici najvećem procentu ukazuje na hemoroide.
RB/BI: Na koje biohemijske nalaze uobičajeno hematolog uputi pacijenta?
Dr Popović: Krećemo od osnovnih pretraga, a to je u hematologiji krvna slika. U okviru toga, najlakše za orjentaciju doktora opšte prakse, ali i samog pacijenta, je vrijednost srednje zapremine eritrocita, odnosno MCV. Ako je MCV nisko, to ukazuje da je u pitanju mikrocitna hipohromna anemija koja se javlja zbog nedostatka gvožđa. Samu anemiju definišu tri parametra: smanjenje hemoglobina, smanjen broj eritrocita i snižen hematokrit. To su različite vrijednosti u zavisnosti od toga u kom smo životnom dobu. Svjetska zdravstvena organizacija je dala granične vrijednosti da bismo nekog proglasili malokrvnim. Za žene, to je 12 grama po decilitru, za muškarce 13 grama po decilitru, a za trudnice 11 grama po decilitru. Za osobe starije od 65 godina je deset grama po litru niža vrijednost hemoglobina u odnosu na mlađu populaciju. Takođe, razlike su prisutne i u zavisnosti od pola (jer znamo da muškarci, zbog drugačijeg hormonalnog statusa, imaju bolju krvnu sliku), potom zbog nadmorske visine na kojoj ljudi žive (oni koji žive na većim nadmorskim visinama zbog razrjeđenijeg vazduha i smanjene koncentracije kiseonika imaju veće vrijednosti hemoglobina). Veće vrijednosti hemoglobina imaju i pušači. Imajući sve ovo u vidu, vrijednosti prilikom proglašenja anemije, su različite.
RB/BI: Uzimajući u obzir sve što ste naveli, stiče se utisak da zanemarivanje simptoma anemije može da dovede do ozbiljnih zdravstvenih problema?
Dr Popović: Svakako. Zbog savremenog ritma života i izloženosti stresu, nerijetko sam u prilici da vidim pacijente koji imaju izrazit stepen anemije. Tek tada se javljaju doktoru na pregled. Mimo toga, i sam organizam je vrlo pametna, organizovana jedinica koja upotrijebi sve mehanizme kako bismo anemiju kompenzovali – od ubrzanja srčanog rada, do smanjenja protoka krvi u neke organe koji su manje bitni…
RB/BI: Recite nam na kraju nešto o ishrani onih koji su anemični, ali i kako prevenirati da se organizam ne bi doveo u takvo stanje?
Dr Popović: Opšte je poznato da namirnice životinjskog porijekla sadrže više gvožđa u odnosu na one biljnog. Ne mogu da preskočim, pa moram pomenuti da je danas malo šta od hrane koju konzumiramo zdravo i ne sadraži toksine. Jetra je fabrika našeg organizma, gdje se sve štetne materije prerađuju, a ono što je nekada preporučivano kao prva stvar – da se koriste iznutrice (prvenstveno jetra da bi se podigao nivo hemoglobina), ja danas ne mogu preporučiti pacijentu, jer će na taj način unijeti i toksine koje mu neće pomoći. Studije koje su rađene na globalnom nivou su pokazale da ljudi koji su vegetarijanci žive u prosjeku sedam godina duže od onih kod kojih je primarno u ishrani zastupljeno meso. Bitno je da napomenem da i dugotrajne dijete, postovi, itekako za rezultat imaju anemiju. Vegetarijanci moraju uzimati suplemente, da nadomjeste ono što ishranom ne unose, da ne bi došli u stanje anemije. Osim mesa i iznutrica, u organizam treba unositi orahe, bademe, lješnike, suvo voće, spanać… Važno je, s osvrtom na malignitete i naš acidobazni status u organizmu, koji utiče na njihovu pojavu, kao i koncentraciju kiseonika u organizmu, da pacijenti unose što više svježeg voća i povrća sa minimalnom termičkom obradom, koliko je to moguće. Raznovrsna ishrana sigurno jeste osnov zdrave podloge da se osjećamo dobro i budemo zdravi.
