Povodom Dana Zavičajnog muzeja, objavljujemo autorski tekst dr Anastazije Miranović, istoričarke umjetnosti, rukovoditeljke ove renomirane barske institucije:
“Antifašizam nije modni detalj” – naziv je rada multimedijalne umjetnice Suzane Pajović, rađen povodom autorskog projekta “Što je nama naša borba dala” istoričarke umjetnosti, dr Anastazije Miranović, koji je 2021. realizovan u Crnogorskoj galeriji umjetnosti “Miodrag Dado Đurić” na Cetinju. Projekat je objedinjavao tri zasebne izložbe, a Suzanin rad je bio dio druge postavke, izložen zajedno sa djelima odabranih, relevantnih, savremenih crnogorskih likovnih umjetnika, koji su odgovarali namjenski rađenim radovima na temu valorizacije i preispitivanja fenomenologije antifašizma i vrijednosti koje je iznjedrio.
Saradnja umjetnice i istoričarke umjetnosti nastavlja se kroz “recikliranje”, odnosno, novo kontekstuiranje Suzaninog rada sada u posve novom / starom ambijentu u okviru stalne muzejske postavke – Memorijala kralja Nikole, u Zavičajnom muzeju u Baru, smještenom u vremešnom zdanju nekadašnjeg dvorca posljednjeg crnogorskog suverena. Suzanin rad “gostuje” u muzejskoj postavci, koja salonskom ekspozicijom namještaja i predmeta porodice Petrović-Njegoš dočarava atmosferu i ambijent ljetnjikovca u kojem su Petrovići provodili vrijeme druženja i dokolice, dugih šetnji i jahanja pored mora, uz odlaske u lov u čuveni zabran iza dvorca. U njemu su dočekivali i pratili inostrane i domaće goste, uz opuštene ručkove i večere pripremane po domicilnim, ali i recepturama s evropskih dvorova.
Ovom prigodom, na trpezarijskom stolu Petrovića “serviran” je Suzanin rad “Antifašizam nije modni detalj”, nadograđen novim narativom koji ostavlja prostor za diferentna čitanja / preispitivanja onih (petrovićevskog i komunističkog) i ovog vremena. Datom umjetničkom intervencijom “incidentnog” karaktera omogućen je uvid u situaciju kako jedan umjetnički rad izmještanjem iz klasičnog galerijskog prostora i iz određene izložbene ekspozicije, u, za njega, atipičan ambijent, determinisane “scenografije”, svojevrsne “vremenske kapsule”, redefiniše postojeći kontekst muzejske postavke, istovremeno, djelimično mijenjajući i svoj identitet. Predmetnim artističkim činom “jednostranost” i “statičnost” određenog muzejskog narativa poprima višeslojnu mobilnost koja se račva u više intertekstualnih / metajezičkih pravaca.
Četvrta, ujedno i potonja crnogorska dinastija Petrović-Njegoš vladala je Crnom Gorom nešto više od dva vijeka (220 godina). Konstanta petrovićevske vladavine bila je permanentna borba za slobodu. Antifašizam je tekovina i njihovih borbi i izvojevanih bitaka za emancipaciju crnogorskog društva. Međutim, vrijeme u kojem živimo i aktulene društveno-političke okolnosti, svjedoče da se “istorija ponavlja” i da nismo vični učiti na sopstvenim greškama. Podjele nas, po istim, suštinskim pitanjima, i danas, kao i za vrijeme kralja Nikole definišu / svrstavaju u raznorazne tabore i kolone.
Inicijalno, rad referiše na antifašizam kao “jednu od temeljnih vrijednosti društva i pretpostavku demokratije”. Umjetnica u nazivu rada ističe da “antifašizam nije modni detalj”, niti “parola za demagošku dnevnopolitičku upotrebu”. Posezanje za antifašizmom kao modnim detaljem kojim se “kitimo” po potrebi, Suzana (pro)mišljenim egzekutivnim činom materijalizuje u skulpturu / instalaciju, koja snažnom simbolikom i amblematičnim detaljima direktno / frontalno opšti s konzumentom, ne dozvoljavajući inferiornost.
Rad čini tipičan, neobrađeni crnogorski krš, uhvaćen / obavijen žicom, koja se na vrhu transformiše u svojevrsnu dršku za tašnu. On ima višestruku “specifičnu težinu” – formalnu, identitetsku, simboličku – u kilogramima i u prenosnom / promjenljivom značenju. Simbolika kamena u heterogenim, crnogorskim, identitetskim kontekstualizacijama govori sama po sebi i ovdje je nećemo dodatno elaborirati. Žica, istovremeno, štiti sadržaj / kamen koji obujma, pomoću drške omogućava se njegov prenos i mobilnost, olakšava nošenje / kretanje i profiliše određeni / željeni karakter rada (“torbica / tašna” ili…). Takođe, žica može da povrijedi / ubode, onog koji nosi. “Tašna” je postavljena na ručno rađenom, čipkanom, bijelom miljeu (interakcija kustoskinje) koji referiše / simbolizuje kulturološki milje i socio-modu, praktikovanu estetsko-utilitarnu tradiciju vremena koje rad konotira. S prednje strane rada, anfasno, umjetnica aplicira crvenu zvijezdu – petokraku – simbol slobodarstva, partizana, NOB-a i revolucije. Ona nije fiksirana za podlogu, već, zavisno od konteksta, percepcije i interakcije, može biti ispod žice – ograničena i zarobljena ili nad njom – slobodna / oslobođena za željenu mobilnost. Petokraka je decenijama modni detalj militantnih odjevnih kolekcija, aksesoara – nakita, satova i sl. poznatih modnih brendova. U tom kontekstu prijemčivost / privrženost ovom vremešnom simbolu može biti estetsko-edukativna, no, i provokativna i ona koja “svrstava na jednu stranu”. Suzana refereiše na petokraku kao modni stejtment dnevne politike, koji će lako i brzo biti potrošen i zaboravljen, čim nestane njena utilitarna isključivost ili suprotno, nanovo uveden, ukoliko se procijeni potreba. Moda je rekurzivna, (samo)obnovljiva / (samo)održiva pojava – uvijek se “vraća” u donekle izmijenjenom, no, ipak, prepoznatljivom obliku.
Aluzivna forma rada u vidu fešn torbice personifikuje “težinu” prošlih vremena / istorijskih fakata i narativa što nosimo kao ukras koji uklapamo s određenom “odjevnom kombinacijom” – dnevnopolitičkom potrebom. “Serviran” za konzumaciju na stolu Petrovića, podstiče preispitivanja ličnih / “kolektivnih“ memorija, zarad kontekstualizacije u ovovremenim, društveno aktuelnim diskursima, “plimi” tzv. demokratičnosti “svega i svačega”, koja krajnji epilog ima u anarhiji, autokratiji i centralizaciji, ujedno, i u redukciji – moći, svijesti i djelovanja, u “iskrivljenoj slici” i “poplavi” raznoraznih “diskriminacija, fašizama, šovinizama, segragacija, nacionalnih, rasnih, ideoloških, vjerskih i političkih isključivosti”. Taj distopijski svijet prijeti da nas uvuče / usisa u svoj zastrašujući areal / auru iz kojih nema povratka. Opasnost od “kolektivnog” (samo)zaborava i skretanja s pravog puta, izazov je vremena koje živimo, a umjetnica minimalističkom, svedenom umjetničkom leksikom ukazuje, apeluje na potrebu “antifašističkog obrazovanja građana, kako bi prepoznali uvijek prisutne pojave pod kojima se skriva fašizam u novom, perfidnijem, a moguće i opsanijem obliku”.
Aktivacija umjetnosti na ovaj način može da produkuje istovremeno, višestruko djelovanje: na postojeću, stalnu muzejsku postavku, na autonomnost izloženog rada, njihova međusobna interakcija (stalne postavke i postavljenog rada u njoj) na savremeni umjetnički i društveno-politički kontekst, interaktivno djelovanje umjetnice i kustoskinje ( gdje kustoskinja učestvuje u kreiranju / promišljanju rada) i sl. neki su od vidova ovakvih kolaboracija / aktivacija umjetnosti.
