Izuzetnim geografskim položajem, bogatom istorijom, kruženjem ljudi koji su unosili nove izazove i kulture, osavremenjavali i otvarali ga ka svijetu, Bar je bio podneblje koje je rađalo pjesnike više nego što ih je stvaralo.
Udruživali su se na temelju zajedničke ljubavi prema pisanoj riječi, ali i u svojim različitostima uspijevali da se iz zajednica izdvoje oni koji su govorili drugačije, upečatljivije, iskrenije i (zašto ne reći) bolje. Zato je Bar prepoznat kao grad važnih crnogorskih književnih autora i (posebno) pjesnika čije su vizije bile najbolji otklon od stvarnosti i još bolji odraz iste u bistroj vodi malog lučkog grada.
***
Najstarija i najdugotrajnija (po aktivnom stažu) književna zajednica u gradu pod Rumijom bio je Književni klub “Bar”, osnovan u decembru 1977. godine na inicijativu Božidara Filipovića, Vladislava Pavićevića i Slobodana Vučkovića. Uz pomoć prof. Maksima Lutovca su se pozabavili potrebnom administracijom, održali Osnivačku skupštinu, te dobili na korišćenje malu salu Doma kulture.
“Književni utorak u 6” je bio dio protokola i godinama su se u tom terminu okupljali ljubitelji pisane riječi i raspravljali, dovodili goste iz drugih gradova, a nakon toga su i barski književnici počeli da svoje radove otvaraju prema svijetu. Prvi “Izbor radova” štampali su u aprilu 1978. godine, a u junu 1979. godine je izašla zajednička zbirka pjesama pjesnika Bara – “Vertikale”, prva knjiga poezije u Baru, za koju je predgovor napisao Milo Kralj, a čiji je urednik bio Maksim Lutovac. Bila je ta knjiga podstrek mnogim autorima koji će obilježiti jedno vrijeme cvjetanja književne scene u malom primorskom gradu.
Osim brojnih naslova, zajedničkih i samostalnih knjiga, pjesnici Bara su od početka bili u “Crvenim košuljama”, i kao suorganizatori i kao stvaraoci. Književni klub “Bar” je bio među pokretačima manifestacije Susreti pod Starom maslinom na Mirovici, 1987, književnih susreta “Pjesnička riječ prugom Beograd – Bar” 1988, a prvo književno veče na manifestaciji Barski ljetopis, koja je postala jedan od simbola Bara, pripalo je njihovom najpoznatijem članu, Božidaru Filipoviću. Višestruko nagrađivan (prva nagrada na “Majskim rukovanjima 81” u Titogradu i druga nagrada na “Goranovom proljeću” 1983. godine), bio je njegov ambasador i ponos. U okviru Majskih dana kulture 1984. godine priznanje je stiglo i za cijeli klub, nagrada “Cvetko Petković” koja se dodjeljuje najboljem književnom klubu u Jugoslaviji.
***
Devedesete godine su bile u znaku novih intelektualnih i stvaralačkih snaga u Baru i na njihovom je pramcu bilo Udruženje književnika “Ars Antibari”. Osnovali su ga (pod imenom “Ars Fluid”) u novembru 1993. godine Senad Karađuzović, Željko Milović, Slavko Strahinja, Esad Idrizaj i Dejan Radunović, a ubrzo im se pridružio i Vojislav Mistović.
Karađuzović je prvi od članova publikovao zbirku pjesama “Delirium Poeticus”, i od tada kreće plodna saradnja UKAA sa Međurepubličkom zajednicom za kulturno-prosvjetnu djelatnost iz Pljevalja, koja će na početku biti izdavač njihovih samostalnih knjiga, uz rijetke izuzetke.
Udruženje je u narednim godinama izdalo tri zajednička zbornika i 23 samostalne zbirke poezije. Bila je to najplodonosnija grupa pjesnika s najvećim potencijalom, koja nikada neće uspjeti da pokaže svoje krajnje domete.
Aktivnost Udruženja se nakon 1998. godine svela na papir. Članovi su se okupljali samo na zvaničnim manifestacijama, a mnogi od književnika su krenuli sopstvenim stazama, ne nužno literarnim. Posljednji Zbornik, izdat februara 1999, kapitalno djelo koje je imalo za cilj da pokaže raskoš talenata i predoči rezultat saradnji koje su se izrodile na račun entuzijazma, postala je labuđa pjesma jedne ideje kakvu je bilo moguće sprovesti u djelo samo u vremenu koje je nagovještavalo drugačije, ali ne nužno i bolje dane. “Da li da ti kažem ko te je ubio, Gea?” (Multimedia, Beograd) i danas je kultna knjiga, najtraženije djelo UKAA, posebno zbog posljednjih objavljenih zapisa prerano preminule Margite Stefanović, klavijaturistkinje benda EkV, medijima najpoznatije članice Udruženja.
Poetsko-muzički performans “Ostrogoti jure, nadomak su cilja” u caffe-baru “Andrijana” iz ljeta 1999. bio je posljednji put da su članovi ovog Udruženja, ili najveći broj njih, bili ujedinjeni euforijom, ne sluteći da je došao kraj jedne ere, mnogo prije nego su zvanično ugašeni 2005. godine.
***
Posljednjih godina, tačnije od 2017, u Baru se književni stvaraoci okupljaju pod imenom “Nekazano”. Ni ovo Udruženje nije fokusirano samo na grad u kome je nastalo, već se vodi kao međunarodno i usmjereno je na afirmaciju i promociju pjesnika, pisaca, aforističara i drugih umjetnika, s dobro razvijenim mrežama saradnika i mapom brojnih događaja.
Pokretač i osnivač je Labud Lončar sa svojim prijateljima, a Udruženje broji oko osamdeset članova iz svih zemalja svijeta.
“Nekazano” objavljuje dva časopisa: Časopis za kulturu i umjetnost i Časopis za haiku. Svaki broj prvog časopisa posvećen je očuvanju uspomene na nekog od preminulih stvaraoca iz Bara i Crne Gore, dok je časopis za haiku prvi takvog usmjerenja u Crnoj Gori.
Od osnivanja do danas objavili su nekoliko desetina naslova, imali više od 200 promocija i književnih večeri. Osnivači su Međunarodnog festivala ljubavne poezije “Pjesnik. Svetionik”.
***
U vremenu kada se književne zajednice, bez imalo administrativnih i finansijskih prepreka, formiraju i održavaju na internetu, poduhvati koji uključuju konkretne susrete i komuniciraju sa čitaocima neposredno, gotovo da zvuče kao incident, i to bez pežorativnih značenja. Oni raniji su se rađali iz bučnog entuzijazma, a gasili su se u tišinama lirskih odrastanja.
Iako danas mnogi autori djeluju nezavisno ili su ujedinjeni samo preko izdavačkih kuća, nikako međusobno na temelju istih interesovanja, postojanje bar jednog kluba čuva neku drugu tradiciju koja nema samo veze sa pisanjem, već i sa potrebom da jedni drugima budu motivacija. Jednom gradu je to, u širem smislu, sasvim dovoljno.
