Godinje pripada jednom od sedam crmničkih plemena – Boljevićima, od kojih je dobrim dijelom odvojeno planinskim vijencem, od planine Gorivuk do Obide. Podignuto je po donjim stranama i po dnu velike uvale, okrenute ka Skadarskom jezeru. Sa svih ostalih okruženo je i zaštićeno planinama i brdima.
Kada se govori o ovom crmničkom selu, većina zapravo pomišlja na zaseok Lekovići, specifičan po svojoj zbijenoj arhitekturi. Na lokaciju i zbijeni tip gradnje uticalo je nekoliko faktora. Prije svega, bogatstvo izvorske vode, čuvanje plodnog obradivog zemljišta u podnožju sela, kao i odbrambena funkcija koja je bila jako izražena na ovom uvijek nemirnom graničnom području. Od početka do kraja zaseoka moglo se doći kroz konobe, tako da se na taj način izbjegnu pogledi onih sa granične linije koja je išla odmah iznad sela. Naravno, podrumi su imali i drugu funkciju, prije svega za čuvanje poznatog godinjskog vina, kao i drugih potrepština.
Godinje se pominje još u vrijeme Nemanjića, koji su ga darovali vranjinskom manastiru Sv. Nikoli (upravo njegovoj “filijali” na Brčelima). U njemu žive četiri bratstva: Lekovići, Perazići, Velovići i Nikači.
Nakon zemljotresa 1979. godine najveći dio stanovnika izmjestio se iz starog jezgra i kuće podigao niže, ali se i odselio, pa u selu “za stalno” živi mnogo manje ljudi nego nekada. Godinjana je najviše u Podgorici i Baru, a ima ih i u Beogradu, Zagrebu i širom svijeta.
I poznati crnogorski slikar i antifašista, po kome nosi ime gradska galerija, Velimir Veliša Leković, rođen je u Godinju. U svom selu provodio je dosta vremena i odatle crpio inspiraciju za neke od svojih radova. On je među prvima ukazivao na istorijsku vrijednost ovog kraja, od arheološkog nalazišta Mijele do kompleksa koji danas kolokvijalno nosi naziv Dvori Balšića. Zalagao se da se Godinje, kao specifična arhitektonska cjelina, sačuva u izvornom obliku.
Od sedamdesetih godina prošlog vijeka govori se da će selo biti konzervirano i zaštićeno. Godine prolaze, zub vremena oštećuje kuće i voltove, pa se čini da je krajnje vrijeme da o tome neko ozbiljno razmisli.
U maju 2004. izvedeno je istraživanje u Godinju, rađeno u okviru radionice studenata arhitekture, u saradnji NVO Expeditio i NVO Godinje. Objavljena je i publikacija ove NVO čija je misija podsticanje održivog prostornog razvoja u Crnoj Gori i regionu Jugoistočne Evrope, kroz djelovanje u oblasti održive arhitekture, kulturnog nasljeđa, planiranja prostora. Nekoliko godina kasnije, Godinjem se bavila Uprava za zaštitu kulturnih dobara, ali konkretnih pomaka ka restauraciji i zaštiti nije bilo.
Na ulazu u selo je guvno, tradicionalno mjesto okupljanja, seoskih zborova i slavlja. Postavljeno je tako da se mora vidjeti, bilo da dolazite ili odlazite iz sela. Tu se dočekivalo i ispraćalo, veselilo i žalilo, odlučivalo o svim važnim pitanjima… Potomci crnogorskih ustanika u podnožju guvna su 2005. podigli spomen ploču devetnaestorici Lekovića koji su “Virpazar u jurišu oslobodili od fašističkog okupatora i poboli prvu zastavu časti i slobode u porobljenoj Evropi”: Đoko Mašov, Vlado Milov, Jovo Milov, Veko Markov, Pavle Tomov, Lazo Ilijin, Vojo Mašov, Radomir Ivov, Andrija Đurov, Veliša Andrijin, Dušan Đurov, Mirko Petrov, Risto Jošov, Ljubo Nikov, Nikola Jokov, Dušan Markov, Đoko Savov, Đuro Kostov i Vlado Markov.
Iznad sela je Pandurica, odnosno karaula, posljednja osmatračnica ka nekadašnjoj turskoj teritoriji. Na žalost, i ona je u prilično lošem stanju.
Godinjani su učestvovali u mnogim borbama i brojni su primjeri junaštva njegovih bratstava. Spomenik palima za slobodu podignut je na brdašcu Gorica 1971. godine. Kako se ističe u “Prilozima za monografiju bratstva Perazić”, autora Miodraga Mija Perazića, to je učinjeno na ostacima crkvice, srušene prilikom turske opsade Godinja 1853. godine.
U centralnom dijelu stilizovanog guvna na kamenom platou, postavljen je četvorostrani postament iznad kojeg se uzdiže betonski blok, koji simbolizuje buktinju. Spomenik je posvećen palim Godinjanima u oslobodilačkim ratovima. Sa dvije strane postamenta u reljefu od bronze, prikazane su borbe iz ratova. Reljefne ploče na postamentu su dimenzija 175 x 179 cm. Na preostale dvije strane ispisani su tekstovi na crnim mermernim pločama, dimenzije 130 x 80 cm. Spomenik je od betona, visine oko pet metara. Od podnožja do vrha brdašca vodi 58 uskih kamenih stepenica.
Autor spomenika je arhitekta Ljubo Vojvodić, dok je bronzani reljef u podnožju djelo proslavljene likovne umjetnice Olje Ivanjicki.
Kako je jednom od mještanina, Nevenu Lekoviću, saopštio Bajo, sin Đoka Savova Lekovića, jednog od organizatora Trinaestojulskog ustanka, upravo je njegov otac sa Oljom dogovorio izradu ova dva reljefa, od kojih je na jednom prikazano kako Đuro Perazić oduzima top od turske vojske, koja je napala selo 1853. god.
Neven ističe da je Crmnica prepoznata kao turistička destinacija, a Godinje kao njen biser u turističkom, ahitektonskom i istorijskom smislu. Po njegovim riječima, Godinje je nedovoljno istraženo, sačuvano, još manje zaštićeno, a u Godinju bi kao najsvjetliji dio naše istorije trebalo da sija i spomenik, koji je sjećanje na one koji su bez kalkulacija položili živote za budućnost njihovih, naših porodica i naše otadžbine, pravi primjeri junaštva za svjetliju budućnost svih nas.
Udruženje boraca NOR-a i antifašista Bara zaduženo je za zaštitu spomenika, a predsjednik Udruženja, Đuro Marković ističe da je i ovaj, kao i sve na području barske opštine, obišla stručna komisija, zajedno sa predstavnicima Mjesne zajednice Crmnica i Opštine Bar. Komisija je, kaže Marković, procijenila da je potrebno okrečiti baklju, uzemljiti gromobran, popraviti oštećenu ploču oko reljefa, kao i ograde oko spomenika.
On je kazao i da je, dok je bio u mandatu predsjednika MZ Crmnica (a vjeruje da je tako i sad), u planu bilo asfaltiranje puta do spomenika i uređenje stepeništa. Iz ovog Udruženja potvrdili su da je Opština Bar 2019. godine, sa istom namjerom, formirala stručnu komisiju, te da se došlo do istog zaključka.
Marković je bez dvojbe da se spomenik u Godinju mogao sanirati ranije, ali ističe i činjenicu da je ove godine završeno decenijama najavljivano spomen-obilježje na mjestu koncentracionog logora u Baru, što dokazuje da se nije odustalo od sličnih planova.
Drugo je pitanje kada će biti konzervirana i zaštićena arhitektonska cjelina jednog od najljepših crmničkih sela i na koji će način to biti urađeno. Ukoliko se to uskoro ne dogodi, brojni turisti koji ovdje dolaze, malo će što u narednim decenijama imati da vide.
