U prethodnim izdanjima Bar Infa objavljivali smo spiskove donatora i dobrotvora za izgradnju različitih institucija poput Zetskog doma, kao i pomoć stanovništvu. Prednjačili su, naročito u prvoj polovini XX vijeka, imućniji pojedinci, a nakon Drugog svjetskog rata – privredni subjekti. Ovoga puta dotaći ćemo se donacija za izgradnju Mauzoleja na Lovćenu, a u nekim od narednih izdanja onih za izgradnju pruge Beograd – Bar.
***
Njegošev mauzolej nalazi se na Jezerskom vrhu, drugom po visini na planini Lovćen. U njemu su posmrtni ostaci vladike i pjesnika Petra II Petrovića Njegoša. Podignut je po zamisli vajara Ivana Meštrovića. Akcija prikupljanja novca odvijala se u serijama, od kraja pedesetih do samog završetka mauzoleja, a među donatorima bili su i brojni Barani – pojedinci, institucije i preduzeća.
Njegoš je prvobitno sahranjen u kapeli, koja je tokom Prvog svjetskog rata oštećena austrougarskim granatiranjem. Inicijativu o podizanju mauzoleja pokrenule su vlasti Kraljevine Jugoslavije 1924. godine. Na njihov zahtjev Meštrović je napravio prve skice, koje su prezentovane u Bruklinskom muzeju u Njujorku. Međutim, zbog nedostatka finansija ubrzo se odustalo od ove zamisli i, umjesto mauzoleja, sljedeće, 1925. godine, na vrhu Lovćena podignuta je nova kapela.
Ideja o podizanju mauzoleja obnovljena je 1951. godine od strane Odbora za proslavu stogodišnjice Njegoševe smrti. U inicijativu se uključila i Vlada NR Crne Gore, koja je raspisala konkurs za novi projekat, međutim nijedno od ponuđenih rješenja nije prihvaćeno. To je bio i razlog zbog kojeg je ondašnji predsjednik crnogorske Vlade i član Izvršnog komiteta CK SKJ Blažo Jovanović odlučio da kontaktira Ivana Meštrovića, koji je naknadno pozitivno odgovorio na ponudu da dovrši posao započet 1924. godine.
Klesarski radovi okončani su 1958. godine, ali do formalne odluke o podizanju mauzoleja, koju je donijela Skupština opštine Cetinje, prošlo je još 10 godina, tokom kojih su Srpska pravoslavna crkva, ali i dio značajnih jugoslovenskih intelektualaca, bili protiv ove zamisli. Završne tehničke pripreme su okončane 1970. a sa izgradnjom se krenulo naredne godine. Mauzolej je otvoren 1974.
U pitanju je bio izuzetno skup projekat. Opštinska skupština Cetinja, koja je zvanično 9. decembra 1968. godine i donijela “Odluku o podizanju Njegoševog mauzoleja po projektu i izradi Ivana Meštrovića na Lovćenu”, jasno je u stavu V iznijela svoje razmišljanje (čitaj: odluku vladajuće partije) o načinu finansiranja. U njoj je stajalo “Kako Njegoš i njegovo djelo pripadaju svim narodima Jugoslavije, Skupština opštine Cetinje očekuje da će u ovom svom poduhvatu naići na razumijevanje i svestranu pomoć svih Jugoslovena”.
Čitave dvije decenije država je odvajala sredstva, ali su i najvažnije firme, institucije i mnogi pojedinci bili donatori. Održavani su koncerti od kojih je prihod išao u tu svrhu, organizovane sportske priredbe…
***
U knjizi “Lovćen, Njegoš, Meštrović” koju su objavile 2004. Matica crnogorska i Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske donosi se spisak od preko 2000 darodavaca za izgradnju mauzoleja. Među njima je i dosta Barana.
Od institucija, tu su Opštinski Komitet SO Bar, Opštinski odbor Saveza invalida Bar, Izbor Bar, Luka Bar, Stambeno-komunalno preduzeće Bar, OŠ “Stari Bar” (danas “Srbija”), OŠ “Meksiko”, Gimnazija “Niko Rolović” i Poljoprivredna škola Bar.
Što se pojedinaca tiče, samo nekima je upisan grad Bar (kao Bar, Stari Bar, Novi Bar i Topolica) ili matično selo kao mjesto odakle su, a na spisku je veliki broj prezimena koji su barski specifikum, te je gotovo izvjesno da su i ti darodavci iz našeg grada.
Oni za koje je taksativno navedeno da su iz naše opštine jesu: dr Vidak Mićović (Bar), Plana Mićković (Topolica), Rosa Vujović (Bar), Pavle Nikole Marđonović (Virpazar), Velimir Lekić (Seoce), akademski slikar Veliša Leković (Godinje), Božo Leković (Bar), Vojislav Lagator (Bar), Olga K. Ivanović (Stari Bar), Jovan Vuletić (Bar), Mitar Peranović (Bar), Rade Orlandić (Seoce), Filip M. Paladin (Šušanj), Gojko Brajović (Novi Bar), Jovan Brajović (Bar), Nikola Vujović (Bar) i Anđa Jovićević (Šušanj).
Bez navođenja mjesta lokacije, upisani su i poznati Barani poput profesora Andrije Miranovića i Joza Ćetkovića, likovnog umjetnika iz Zubaca koji je živio i radio u Zagrebu.
Zanimljivo je da do sada, punih 50 godina od otvaranja Mauzoleja, ne postoji cjelovit spisak darodavaca – fizičkih i pravnih lica iz Jugoslavije i inostranstva, što bi svakako mogao biti predmet zasebnog istraživanja.
