U čast najvećeg uspjeha barskog fudbala – osvajanja drugog mjesta “Mornara” u prvenstvu i plasmana u evropsku Ligu konferencija, na Bar Infu ćemo u narednih petnaestak dana objaviti niz zanimljivih tekstova, kojim ćemo čitaoce na nesvakidašnji način provesti kroz vijek trajanja kluba.
***
Četiri su stadiona na kojima je Mornar igrao zvanične utakmice – pod Darove topole, Stara Madžarica, kod Pivnice i SRC “Topolica” (oficijelno “Madžarica”).
Pod Darove topole je kolokvijalni naziv za stadion na kome su igrali Crnojević, Orao, Obnova, Tempo, Sloga i Mornar na lokalitetu Velike livade, nadomak Pristana. Nalazio se na samom obodu grada pod Volujicom, prema današnjoj Topolici, odnosno ulaznoj kapiji u Luku Bar. Dobio je ime po visokim topolama na imanju pored kuće Dara Divanovića, sina Sava iz Kamenova i Meksikanke Manuele Duran, molera, boema, dobrovoljnog vatrogasca, ljubitelja druženja u kafani…
Uzdužno gledano, sa jedne strane stadiona bilo je naselje nazvano Stara ambulanta, a sa druge nasip sa šinama. Iza jednog gola visoke topole, a iza drugog improvizovana svlačionica i ulaz na teren.
Kuriozitet stadiona je bila činjenica da nije bio uvijek najspremniji za igru kad bi se timovi skupili. Znalo je tu da bude i nepokošene trave i neuobičajeno velikih busena i blata koje bi nabacano izdiglo nivo terena na pojedinim mjestima. Poseban problem bi bio kada bi pala velika kiša, jer se pretvarao u veliku baru gdje se zemlja samo nazirala.
Dešavalo se pedesetih i šezdesetih i da se lopta zaglavi u topolama, pa se meč prekidao dok se ne skine sa grana. A dešavalo se i da jedina lopta tokom utakmice doleti čak do Darovih džardina i napravi štetu, pa je on ne bi dao, ne hajući za tok meča. Onda bi krenuli kratki pregovori… čisto folklora radi.
Pred Drugi svjetski rat bi se na utakmicu skupili ljudi: donijeli bi suve šljive ili smokve, a slastičari iz Starog Bara sa tezgama okačenim za kaiš o vratu prodavali delicije.
Neposredno poslije rata (ni prije, naravno), nije bilo “klubane” (svlačionice), niti bilo čega sličnog, već su se igrači prali u obližnjem Rikavcu ili kanalu poslije meča. Kasnije je uvedeno, zahvaljujući Savu Jovićeviću koji je bio na čelu Vatrogasne službe, da se igrači presvlače u Vatrogasnom domu i onda idu nekoliko stotina metara do igrališta.
Koliko je Baranima sport bio bitan, pokazuje i plan Mjesnog odbora Narodnog fronta Novi Bar iz jula 1947, koji kao prioritete prepoznaje opravku oštećenih puteva nakon rata, zasađivanje drveća pored puta i obale, kao i “uređenje nogometnog igrališta”: “Na svim ovim i ostalim radovima narod ovog odbora daće 32.800 dobrovoljnih radnih sati”.
“Omladinski pokret” 1955. godine donosi vijest da je 1. aprila počela izgradnja fudbalskog terena u Baru. Izraz “otpočela” treba uzeti s rezervom jer se samo odredilo zemljište, a radna akcija ovim povodom, uz odobrenje nadležnih u Opštini, počela je tek 1960. godine (iza Zgrada Prvoborca i kuće Lekića, paralelno sa Domom JNA). Štab akcije kojom je rukovodio predsjednik Saveza omladine Rajko Nikezić je bio smješten u dvorištu kuće Mitra Iličkovića (danas kuća Jovovića), preko puta pruge Pristan – Virpazar. Omladina je radila šest mjeseci na ovom objektu, nivelisala teren, iskopala i nasula nasip za tribine, nivelisala pomoćna mala igrališta, ali se i ovdje umiješala izgradnja “Luke Bar”, tako da je sve dekretom obustavljeno.
Još je nejasno čiji su se politički prsti umiješali i oduzeli mogućnost Baru da dobije veliki sportski centar početkom šezdesetih. Sredstva Savezne komisije za fizičku kulturu i Fiskulturnog saveza Jugoslavije bila su opredijeljena za izgradnju jednog velelepnog centra na Jadranu, a kandidati su bili Bar (Crna Gora) i Makarska (Hrvatska). Bar je tada “bolje stajao”, zbog geodetske podloge na lokaciji kraj mora i klimatskih uslova, a u obzir su uzeti budući uslovi saobraćaja i perspektiva razvoja opštine (planirana je, ali bila daleko od realizacije Jadranska magistrala i pruga Beograd – Bar). Međutim, sportsko-rekreativni centar je podignut u Makarskoj, i u to vrijeme bio jedinstven na prostorima južne Evrope za potrebe sportista.
Poslije napornog takmičenja u Titogradskom fudbalskom podsavezu i kvalifikacija, Mornar je u sezoni 1966/67. stekao pravo da se takmiči u Crnogorskoj ligi. Uslovi za tako nešto bili su i infrastrukturni – trebalo je imati ograđeno igralište i svlačionice. Problem ograđivanja je riješen tako što su članovi kopali jame i u njih zabadali kočeve, dok su drugi namještali žicu. Za svlačionice poslužile su dvije stare kamp kućice, i igralište je od strane komisije nekako primljeno.
Zapadna strana gledališta na Darovim topalama odvajkada je bila uzdignuta, a posebna atrakcija je bila kad je krajem šezdesetih napravljen na tom mjestu mali nasip i na njemu šine za prugu koja je vodila ka industrijskoj zoni – skladištima “Centrocoopa” i “Luke Bar”. Kad bi nailazila kompozicija voza tokom utakmice, gledaoci bi se sklanjali, a po prolasku ponovo sjedali na željezničke pragove. Jedan prag – jedan čovjek, dok bi se mlađi gledaoci pribili bliže terenu, da ne smetaju. (Vasilije Milošević: “Petar Vučković je stajao na jedno brdašce, a Miloš Vojvodić razvijao zastavu Mornara”).
Šezdesetih se uvedene ulaznice simbolične cijene, a nerijetka pojava je bio dolazak bleh-muzike koja je stalnom svirkom bodrila barske mladiće. Iako to nije bilo dozvoljeno, prostor odmah iza mreže protivničkog golmana bio bi načičkan omladinom, ali i agresivnijim navijačima, koji su dobacivanjima stalno ometali čuvara mreže. Za zabranu niko nije hajao.
Kako se znalo da Pristan mora da nestane sa lica zemlje, i da se sve organizovane životne aktivnosti sele na Topolicu, Upravni odbor FK Mornar donio je odluku da radovi na izgradnji novog igrališta počnu 10. aprila 1974. Sredstva potrebna za ovaj objekat od oko dva miliona dinara obezbijedila je Samoupravna interesna zajednica za fizičku kulturu, a dobar dio novca dala su ugostiteljska preduzeća “Montenegroturist” iz Budve i “Inex” iz Beograda. Njihova je namjera bila da u svojim hotelima, naročito u “Zlatnoj obali” koja je tih godina bila atraktivna za goste sa svih strana, omoguće zimske pripreme na tim terenima.
U sezoni 1976/ 77. nestale su Darove topole: Mornar i novoformirani klub Izbor su ostali bez igrališta. Preduzeće “Hidroelektra” iz Zagreba, koje je izvodilo radove na izgradnji druge faze “Luke Bar”, preoralo je u septembru 1976. teren, jer je preko njega trebala da pređe jedna od važnih saobraćajnica. Igralište se nalazilo u strogoj lučkoj zoni i Luka Bar je godinama odlagala radove, izlazeći tako u susret fudbalerima Mornara, ali se više tako nije moglo.
Od proljeća 1977. igralo se na Staroj Madžarici, zemljišnom kompleksu koji je za vrijeme Kraljevine Crne Gore pripadao spičanskoj familiji Madžar. Stadion je postavljen poprečno između mora i Jadranske magistrale, na Topolici. To je bio dio zamišljenog budućeg velikog kompleksa Sportskog centra, koji je postojao samo u nacrtima i dogovorima. Radilo se, u stvari, o običnoj livadi sa golovima, bez svlačionica, i sa velikim kanalom koji je odvajao gledaoce od aktera meča. Time je SIZ za fizičku kulturu, angažovan da “obezbijedi” teren, uz učešće i FK Izbor, odnosno firme čije je ime nosio, omogućio minimalne uslove da se klubovi takmiče u Titogradskom podsavezu.
Sve do ulaska u Crnogorsku ligu, 1979/80, igrači su se presvlačili u italijanskom bunkeru pored mora (danas caffe “Martina”), a onda je napravljena improvizovana svlačionica (baraka i montažna prikolica) kao uslov za učešće, a teren je ograđen žicom. To je trebalo da spriječi gledaoce da okupiraju prostor iza golova i ulaze u teren odmah nakon meča (nekad i tokom meča), ali ta praksa nikada nije sprovedena u djelo. Teren je bio vrlo loš, tvrd, neravan, sa malo trave, i uz blagi nagib. Kad bi pala velika kiša, sve se pretvaralo u ogromnu kaljugu.
Na početku proljećnjeg dijela sezone 1984/85. Mornar je morao da se seli i sa Madžarice jer je počeo da se gradi veliki sportski centar. Nekoliko mjeseci je bio gost – domaćin, sve dok Novica Vučković, tada predsjednik kluba, nije omogućio nastanak privremenog stadiona ispred zgrade Pivnica, sa one strane budućeg bulevara, na putu ka Makedonskom naselju. Bio je to izuzetno loš i neuslovan teren, bez ijednog busena trave na njemu, naročito težak kad padne kiša, a neravan i oštar kad se zemlja osuši. Zbog toga je lopta odkakala od zemlje, nikada nije mogla ravno ići, a potkoljenice su bile redovno krvave. Još jednu sezonu, 1985/86, Mornar i ostali barski klubovi igrali su kod Pivnice, sve do 2. avgusta 1986.
Toga dana, u prisustvu velikog broja ljubitelja sporta, društveno-političkih i sportskih radnika iz čitave Crne Gore otvoren je novi fudbalski stadion, u sklopu Sportsko-rekreativnog centra “Topolica”. Travnata podloga sa drenažom bila je nešto potpuno novo, i u tom trenutku radilo se o najsavremenijem terenu u Crnoj Gori. Pored fudbalskog, izgrađena su i atletska borilišta sa izvanrednom tartan stazom, teniski tereni, igrališta za rukomet, odbojku i košarku, svlačionice… Samo u prvoj etapi izgradnje centra uloženo je oko 160 miliona dinara.
Kako je isticano u medijima, Bar je time “postao jugoslovenski fudbalski centar, jer nije u pitanju samo glavni teren, već i nekoliko pomoćnih, takođe travnatih, pa će mnogi klubovi koji ovdje budu došli zaista uživati u izvanrednim uslovima”.
U sklopu svečanog otvaranja terena, pred oko 3000 gledalaca, organizovana je utakmica Mornar- Budućnost. Andrija Perović, unuk Andrije Perovića koji je osnovao prvi zvanični fudbalski klub, donio je loptu na teren, a početni udarac je izveo legendarni Anto Radović, dugogodišnji kapiten barskog tima. Titograđani su pobijedili sa 4:1 (3:0) – strijelci za ekipu Budućnosti bili su Janović u 12, Mugoša u 16, Savićević u 18. i Radinović u 82. minutu, dok je počasni gol za Mornar postigao Božović iz jedanaesterca u 58. minutu susreta.
Na otvaranju novog stadiona, 2. avgusta 1986. godine, zaigrali su ovi igrači Mornara: Zoran Perović, Martin Junčaj, Peđa Vučković, Srđa Božović, Boro Andrijašević, Nenad Vučković, Savo Popović, Željko Lekić, Skender Bišević, Boro Raičević, Mladen Vukićević, Pero Nikezić. Mornar je te godine ponovo postao član Crnogorske lige, a ambiciozno rukovodstvo kluba i stručni štab imali su velike planove.
Već iste zime, novi sportski centar u Baru dočekao je goste iz naših i inostranih klubova. O pogodnostima i svim prednostima kompleksa na jugu Jadrana pohvalno su se izrazili mnogi sportski radnici i takmičari, a takvo mišljenje je iznio i savezni fudbalski kapiten Miljan Miljanić. Na pripremama u Baru, osim Olimpijske i A reprezentacije Jugoslavije, te reprezentacije Mađarske, najveću pažnju izazvala je fudbalska reprezentacija Kameruna koja je iz Bara krenula na Mundijal 1990, u Italiju. Olimpijska reprezentacija Jugoslavije je održala od 10. do 18. juna 1990. pripreme za kvalifikacije za OI u Barseloni 1992, i novi turnus takmičenja za mlade reprezentacije do 21 godinu. Riječ je o fudbalerima rođenim 1. avgusta 1969. i mlađim, njih 21, koji su u Bar došli nakon provjera protiv reprezentacije Kameruna i Olimpijske reprezentacije Mađarske. Selektor je bio Vlatko Vujošević, treneri Ivan Gudelj i Vladimir Petrović Pižon, a koordinator Ante Biće Mladinić.
Odmah nakon otvaranja, krenula je serija prijateljskih mečeva Mornara i ekipa koji su u Baru ili okolini bili na pripremama. U prvih mjesec dana, savladan je Arsenal 8:0, Grafičar 4:1, Tara 3:2, Ribnica 4:1, te Dečić iz Tuzi sa nevjerovatnih 14:3 (7:1). Nema zvanične statistike, ali bi ovo mogao biti meč sa najviše postignutih golova od strane igrača Mornara u toj deceniji: dva je postigao Vukićević, četiri Kendi Bišević, dva Popović, pet Božović i jedan Rađenović.
Sportski kompleks “Topolica” je više puta rekonstruisan i mijenjan, nestajali su jedni sportski sadržaji i podizani drugi, od karting-staze do teniskih terena, od terena za streljaštvo do poligona za bacačke discipline, a i sam stadion je pretrpio promjene – postavljane su tribine, mijenjana trava, tartan staza… Na betonskim tribinama je 2002. bio ispisan i najveći ljubavni grafit u istoriji Crne Gore – “Miljana, volim te ovoliko”.
Novembra 2010. započela je izgradnja terena sa sintetičkom podlogom na mjestu pomoćnog terena sa prirodnom travom, a osmog maja 2011. održani su prvi fudbalski programi. Najprije je Fudbalski savez Crne Gore, kancelarija za “GrassRoots”, program koji se realizuje pod okriljem UEFA, organizovao akciju “Girls day” – trening za djevojčice iz Bara i Ulcinja, u svrhu propagiranja ženskog fudbala u ovim krajevima, a zatim je domaći ŽFK Pristan odigrao u devetom kolu Trofeja FSCG utakmicu sa Ribnicom sa Konika 22:0. Trinaestog marta 2012. Ženska fudbalska reprezentacija Crne Gore odigrala je prvu međunarodnu utakmicu u istoriji na pomoćnom terenu “Topolice” sa selekcijom Bosne i Hercegovine 2:3.
Aprila 2019. godine počela je rekonstrukcija svlačionica i istočne tribine na glavnom terenu, kao i rekonstrukcija atletske staze (prva je bila još novembra 2004). Novembra 2019. izvršeno je postavljanje reflektora na terenu sa vještačkom podlogom, juna 2020. izgradnja teretane na otvorenom na glavnom terenu
Na stadionu “Topolica” krajem aprila 2021. postavljeno je reflektorsko osvjetljenje, čime su se stekli uslovi da se igraju utakmice u noćnim terminima. U septembru iste godine, okončani su radovi na izgradnji zapadne tribine na glavnom terenu i postavljena ograda na pomoćnom terenu.
Od 2023. godine na tribinama se nalazi i prvi mural posvećen legendama kluba – rad akademskog slikara Davida Husića i studenta grafičkog dizajna Frana Kolovića. Nastao je u okviru selekcije “bARS”, 36. “Barskog ljetopisa”, a likovi četiri fudbalera koji su stekli kultni status među ljubiteljima “najvažnije sporedne stvari na svijetu”, a nisu među nama, krase zid istočne tribine: Radovan Lale Bokan – prvi igrač iz Bara koji je bio stalni član više jugoslovenskih prvoligaša, Danilo Delibašić – po anketama najbolji fudbaler FK “Mornar” svih vremena, Anto Radović – dvodecenijski kapiten i Miki Mašanović – legenda fudbala i uopšte grada pod Rumijom.
***
U svakom kraju opštine bilo je poneko fudbalsko igralište sa golovima.
U Starom Baru fudbal se igrao u Masline Krčikovića (danas prostor preko puta Islamskog centra), zatim na mjestu stare pijace, pod bedemima Starog grada, pa Pod Spile, a najpoznatiji teren je bio Dolac ispod Mukovala. Okupljalo se toliko djece i mladića da se moralo praviti nekoliko ekipa i igrati “na čekanje”. Sedamdesetih je bilo popularno igrati “na fabriku” (kod “Primorke”), a otvaranjem nove OŠ „Srbija”, Starobarani su konačno pronašli oazu u kojoj su od jutra do mraka igrali fudbal.
Drugi, manji pristanski teren (jer pod Darove topole nije mogao svako igrati) bila je tzv. Markova livada, nazvana po Marku Orlandiću čija je zemlja bila. Tu se igrao mali fudbal, dolazili su treneri da pronalaze talente. Na toj se lokaciji, naročito ljeti, igralo i bukvalno od jutra do mraka, dok se lopta nazirala. A pored kuće Zorke Knežević je bila livada gdje su vježbali golmani.
Za skoro svako starotopoličko dijete, fudbal je bila najvažnija stvar na svijetu, a dva manja stadiona su bila neprikosnovena. Jedan je bio pored Željezničke zgrade (danas je otprilike na tom mjestu česma na trgu), drugi, veći, ljepši teren je bio u dvorištu Poljoprivredne škole u Ulici maršala Tita (preko puta današnje zgrade Kulturnog centra), okružen topolama i oleanderima. Sedamdesetih, veoma važan je bio teren pored Gimnazije (odnosno Druge osnovne škole) na Krstiputeva. Tu su odigravani i gradski turniri u malom fudbalu.
Između zgrada “Šestice” i “Sedmice” je bio teren, takođe sa golovima. Važan je bio i onaj pored gimnazijskih čempresa ispred Zgrada solidarnosti, prije podizanja OŠ “Blažo Jokov Orlandić”.
Nakon otvaranja Samačkog hotela (danas hotel “Sidro”) osamdesetih, na asfaltnoj podlozi smjenjivali su se fudbaleri i prvi barski teniseri. Neizostavan je bio i teren kod stare škole “Meksiko”, onaj za Bjelišane “U dubove” – blizu željezničke pruge, kod kuća Banovića (V. Milošević: “Tu je dolazio Dejo Savićević kod ujaka, a Dano Delibašić gledao koga da dovede u Mornar”), a za Poljane “U murve” (od željezničke stanice, zadnje skretanje desno prema Sekulovićima). Zupčani i Mikulići, Starobarani i Zaljevčani znali su s proljeća da prave fudbalske turnire na Poda.
