IZ PROŠLOSTI MRKOJEVIĆA TOKOM XVII VIJEKA
U određenom smislu, tokom XVII i početkom XVIII vijeka, demografska i vjerska struktura Mrkojevića počela se, u izvjesnom značenju dodatno mijenjati, jer su se, prema istoriografskim saznanjima, neke nove porodice i bratstva naselili na to područje, odnosno, doselili su se novi stanovnici na područje starih i postojećih Mrkojevića, pridružujući se zatečenoj, postojanoj i matičnoj, plemenskoj i administrativno-teritorijalnoj zajednici Mrkojevića (Mrkovića).
Poslije izvršenog progona muslimana iz Herceg Novog 1687. godine, značajan dio tamošnjeg muslimanskog stanovništva – iz Herceg Novog i šire iz Boke Kotorske, ali primarno iz Herceg Novog i okolnog mu područja, bio je prinuđen da napusti to područje. Tada je oko 2.100 muslimana sa tog prostora prešlo u Bar.
Jedan značajan dio njih, prinudnih i drugih iseljenika sa područja Herceg Novog i okolnih predjela iz Boke Kotorske, nakon migracije, naselio se poslije 1687. godine na barsko-ulcinjskom području, a jedan dio tih izgnanika i drugih iseljenika došao je u Mrkojeviće. Naime, u Mrkojevićima (Mrkovićima) su se tada, kako navodi istoričar prof. dr Mustafa Memić, “naselila hercegnovska bratstva: Seferovići, Bećirovići, Bajramovići, Durakovići, Musići, Kurtovići, Isakovići, Kasumovići…“. Dakle, jedan, ne mali broj “izgnanih Hercegnovljana zadržao se tom prilikom u okolini Bara i naselili se u Mrkojeviće, gdje je tada bilo malo muslimana. Među bratstvima koje su se tada iz Herceg Novog i drugih djelova Boke Kotorske, naselila u Mrkojeviće spominju se: Hodžići , Seferovići, Beširovići (treba Bećirovići – nap. N.A.), Bajramovići, Durakovići, Musići, Kurtovići, Isakovići i Kasumovići” . Iz Herceg Novog i okolnih područja u Boki Kotorskoj doselili su se, pored navedenih, u Mrkojeviće nakon 1687. godine i bratstva Grgurevići i Abazovići (Abaze). Porodice koje su se tada, sa područja Boke Kotorske, doselile u Mrkojeviće već su bile primile islam, i to znatno prije nego su došle u Mrkojeviće.
Dr Mustafa Memić, dalje, piše da su se kasnije u Mrkojeviće iz sela Godijevo (Godinje) u Crmnici naselili Perazići. Perazići iz Crmnice, koji su došli u Mrkojeviće, bili su, najprije hrišćani, pravoslavci, ali su, stigavši u Mrkojeviće primili islam, i, kako tvrdi dr Mustafa Memić, “u drugoj polovini XVII v, izbjegli su u Mrkojeviće zbog ubistva spahije”.
Istoričar dr Mustafa Memić u navedenoj knjizi neposredno pišući o Mrkojevićima, kao i o nekoliko bratstava koja su se doselila na to područje, odnosno, naselila taj prostor u XVII vijeku (o čemu smo prethodno govorili), ali i govoreći o onim bratstvima koja su od davnina autohtono tu živjela, konstatuje i ovo: “Ova su bratstva zadržala svoja prezimena koja su ih prije naseljavanja nosila u Herceg Novom i Crmnici”. On navodi i to da su naseljenici, tokom poznog doba XVII stoljeća, u Mrkojevićima, sa prostora Herceg Novog, bili “stari muslimani” i da su “imali prelomni značaj za širenje islama u ovom kraju”, što je tvrdnja podložna, u određenom smislu, istoriografskoj problematizaciji i diskusiji, kada se to tiče njegovog stava o ključnim (prelomnim) faktorima koji su uticali na, inače, dugotrajni, viševjekovni, istorijski proces islamizacije u Mrkojevićima. Dakako, njihovo naseljavanje u Mrkojeviće imalo je određenog uticaja na širenje islama na tome prostoru.
Dalje prof. dr Mustafa Memić piše: “Staro stanovništvo Mrkojevića velikim dijelom primilo je tada islam, zadržavajući najčešće svoja ranija prezimena, pa se kao muslimani u ovom kraju u njemu nalaze: Dapčevići, Perazići, Petričevići, Dabezići, Kalezići, Nikezići, Kalamperovići , Bojići i drugi. Spahovići (treba Spahići – nap. N.A.) i Kadići, koji se javljaju na ovom prostoru, najvjerovatnije su sačuvali svoja prezimena po osnovu statusa svojih predaka”. Dalje navodi istoričar prof. dr Mustafa Memić da su “oni ukazivali na određene specifične osobine Mrkojevića koje su se posebno izražavale u njihovoj tolerantnosti prema pripadnicima svih drugih vjera, iako su oni veoma privrženi islamskoj religiji. Imaju i neke jezičke, svadbene i druge običajne karakteristike. Svoj jezik nazivaju ‘naški’ kao i podgorički muslimani. Sačuvan je i veoma tolerantan odnos prema njima i pripadnika drugih vjeroispovijesti i nacionalnosti. To je dolazilo do izražaja i prilikom izgradnje njihovih prvih džamija. Razvijali su se kao uzorna plemenska zajednica. Bili su jedini pripadnici plemena koja su živjela u okolini Skadra kojima je i u vrijeme Osmanlija dozvoljavano da se Skadrom kreću naoružani, što su činili i kada su tamo odlazili na pijacu“.
U kontekstu ove naracije smatramo da je od značaja navesti i to da su se, prema određenim istorijskim izvorima, koje, neminovno, prate istoriografski zaključci, početkom XVII vijeka, u Mrkojevićima naselili i Spahići (bratstvo), a Abazovići (pripadnici tog bratstva) su došli iz Ulcinja. Međutim, za porijeklo Abazovića u Mrkojevićima postoje i drugačiji istorijski podaci i tvrdnje, koji negiraju iskaze da su oni u Mrkojeviće došli, odnosno, naselili se iz Ulcinja. Mi sa sigurnošću ne tvrdimo da je to tako bilo; u istoriografiji postoje o tome oprečna mišljenja, ali smo dužni u metodološkom, naučnom smislu, navesti podatke i stanovište istoričara Memića, koji o tome piše u naučnoj monografiji. Abaze (Abazovići) su se doselili prema našim saznanjima iz Herceg Novog i okoline poslije 1687. godine, kako smo ranije i rekli.
Mrkojevići su, istorijski, vjekovima bili prilično autohtona i dugo vremena homogena sredina, sa stanovišta njihovog, primarnog, slovenskog, ali dijelom i ilirsko-romanskog etničkog porijekla, ali treba, u tom smislu, uzeti i činjenicu da je, krajem XVII i početkom XVIII vijeka, došlo do određenih demografskih pomijeranja i promjena i u vjerskom smislu, s obzirom na proces širenja islama na ovim prostorima. Značajan dio Mrkojevića dugo je ostao u hrišćanskoj (pravoslavnoj) vjeri i proces njihove islamizacije dugo je trajao, a jedan manji dio Mrkojevića su i danas hrišćani u religijskom smislu (pravoslavci i malim dijelom katolici) i zadržali su raniju religiju.
