Sjutra će povodom Njegoševog dana na Univerzitetu Donja Gorica, u Njegoševom holu, biti postavljena umjetnička instalacija “Luča mikrokozma”, autora dr Miluna Lutovca. Velikan poetske i filozofske misli Petar II Petrović Njegoš i njegova djela, neiscrpna su inspiracija umjetnika. Svestrani intelektualac, dr Milun Lutovac, bavio se Njegošem i njegovim uticajem na djela Valerioa, Pera Počeka i Petra Lubarde u knjizi “Stih i slika”, a filozofsko – religiozni spjev “ Luča mikrokozma” bio je osnova za njegov likovni i umjetnički izraz.
O Luči mikrokozma, objavljenoj 1845. godine, a koja se čitav vijek nalazila u bibliotekama velikih centara i rijetkih pojedinaca, dr Lutovac je u pomenutoj knjizi, između ostalog, zapisao:
“Imala je malo čitalaca, a na to je, pored enigmatičnog naslova i opšte predstave o djelu kao religioznom, uticao sud neprikosnovenog arbitra Jovana Skerlića: ‘Religiozno-istorijski spev Luča mikrokozma, epopeja o stvaranju sveta i čoveka, borbe Satane protiv Boga i čoveka, jeste njegov najmanje originalan velik rad. Njegoš je čitao Miltonov raj i očevidno se nadahnuo njime u pisanju ovog speva slične sadržine’.
Stav ovog autoriteta uticao je da se ‘Luča’ smatra religioznim spjevom cetinjskog vladike, a na njeno udaljavanje od čitalaca uticale su i turbulentne društvene promjene s kraja XIX i tokom prve polovine XX vijeka.
Međutim, od druge polovine XX vijeka ocjena i pozicija ‘Luče mikrokozma’ postala je sasvim drugačija, a nerijetko su iskazivana mišljenja da je ona vizionarsko djelo o vječitoj borbi u čovjeku, na zemlji, na nebu i u vaseljenama.
Bog i Satana su samo metafore tih antagonizama, a tama i svjetlost, smrt i život, zlo i dobro, njihovi oblici.
‘I cijeli ovi besporeci po poretku nekome šljeduju’.
Danas, kada se relativizuje Ajnštajnova teorija relativiteta, još više Darvinova, kada se nagađa o (ne)životu u dalekim sazvežđima i ne zna ništa o početku i kraju kosmosa (i da li ih uopšte ima), ‘Luča’ se, i mimo volje čitalaca ili istraživača, pojavljuje u novom svijetlu, sa novim, proročkim značenjima.
Razapet na kamenom krstu svoje zemlje, Njegoš vapi: ‘Nada mnom je nebo zatvoreno ne prima mi plača ni molitve, u ad mi se svijet pretvorio…’
Obraća se nebu, mada je već znao da je sve u ‘iskri’, ‘luči’ i svjetlosti, prije svega u njoj:
‘Disk sredine s kog lučah zrakovi svud se siplju kao vihorovi’.
Ovaj čvor, mnogo složeniji od Gordijevog, nije mogao mačem da se rasiječe. Čvor smisla postojanja i prolaznog trajanja.
‘Božanstvo kao svjetlosni okean, ognjište ili disk, duša kao iskra ili zraka, to je središnja filozofska i središnja estetska misao Njegoševa’, pokušava da rebus riješi Anica Savić Rebac.
Gorostas lovćenski je shvatio da je ključ tajne, smisao svega postojećeg – svjetlost, ona u kosmosu, kao i njen odraz, ona u čovjeku, duh i duša.
Nekako to zvuči poznato i blisko poslije planetarne eksplozije nauke i činjenice da je čovjek čestica ništavila čije postojanje zavisi od dva-tri stepena jačeg ili slabijeg intenziteta svjetlosti, čak i od ćudi, takođe, sićušne planete, nevesele zbog čovjekovog gazdovanja njome.
Njegoš – vizionar ili prorok.
Zabludu o efemernosti ‘Luče mikrokozma’ potiskivali su i potisnuli brojni kritičari, istraživači, naučnici, filozofi, teolozi, esejisti, tražeći odgovore na davno postavljena pitanja o evoluciji, misticizmu, dijalektici, kosmogoniji, preegzistenciji, dualističkoj filozofiji i Njegoševom odnosu prema njima i njihovoj poziciji u strukturi spjeva.
Velik je broj značajnih ličnosti koje su istraživale ‘Luču’ i nadahnjivale se njome, od Alojza Šmausa do Isidore Sekulić, Dušana Nedeljkovića i Slobodana Tomovića.
Fenomen svjetlosti se, pored kritičara, filozofa i fizičara, našao u žiži interesovanja slikara i teoretičara umjetnosti.
Novijim istraživanjem palete Petra Lubarde naglašeni su dominacija svjetlosti i njegova inspiracija crnogorskim kamenom i simbolikom ‘Luče’, naročito u vječnom sukobu tame i svjetlosti.
Svjetlost, iskra, luča, ‘Luča mikrokozma’ čekaju nove poštovaoce i tumače njihovih slojeva i njihove zemaljske i kosmičke prirode. Sve će se vremenom saznati, osim tajna kako je jedan čovjek, bio on vladika, pjesnik, „pustinjak cetinjski“, svejedno, osjetio i doživio ovakvu refleksiju svjetlosti i kruženje svjetova, iz osame i sjenki hladne Biljarde?
Možda ta svjetlost ipak potiče od čovjeka”, zaključuje dr Milun Lutovac.
Povodom Njegoševih dana, na Univerzitetu Donja Gorica, u organizaciji Fakulteta umjetnosti, u Njegoševom holu, 19. novembra biće organizovan tematski panel “Njegoš u svom i našem vremenu”. Otvoriće je dekan FU Nenad Vujadinović, a o temi i instalaciji dr Miluna Lutovca, govoriće rektor UDG Veselin Vukotić, prof. dr Sonja Tomović Šundić, a obratiće se i autor, dr Lutovac. Očekuje se interaktivno učešće drugih profesora i studenata.
