U organizaciji Narodne biblioteke i čitaonice „Ivo Vučković“ i Kulturnog centra Bar, u Dvorcu kralja Nikole, sinoć je predavanje naslovljeno „Inspirativni život Olgivane Lojd Rajt: od borbe do harmonije“ održala dr Slavica Stamatović Vučković, vanredna profesorica Arhitektonskog fakulteta u Podgorici i prodekanica za međunarodnu saradnju Univerziteta crne Gore.
„Prebogat i interesantan život Olge Ivanove Lazović, pruža materijal za dobar film ili knjigu. Muharem Bazdulj kaže da je ‘Olga žena u čiju je crticu između godine rođenja i godine smrti stalo pola svijeta i pola istorije’. Večerašnje predavanje prava je prilika da pored onoga što već znamo, što je samo djelić njene prebogate biografije, dobijemo kompletniju sliku njenog života koji je potvrda borhesovske teze da ‘nema ničeg fantastičnijeg o stvarnosti’ “, kazala je u uvodnom obraćanju upravnica biblioteke Sonja Lalević.
Ovo predavanje imalo je premijeru u martu u „American corneru“ u Podgorici, na čiju ideju je i inicirano. Tom prilikom prisustvovala je i ambasadorka SAD u Crnoj Gori Džudi Rajzing Rajnke.
„Moje interesovanje za ovu temu je počelo mnogo ranije. Srela sam se Olgivanovom, tragajući za nekim drugim tragom, tokom istraživanja konekcije između arhitekture i filma, kojom sam se bavila davne 2005. godine. Tada je bilo jako malo informacija o njoj, danas je toga jako puno, a ta tema je u SAD veoma aktuelna“, ispričala je Stamatović Vučković, dodavši da je Olgivanova „sasvim posebna žena“.
Olga je rođena u Crnoj Gori 27. decembra 1898. godine iz braka Ivana Lazovića, prvog crnogorskog vrhovnog sudijei Milice Miljanove, jedne od tri kćerke Marka Miljanova.
„Njena majka Milica je bila netipičan primjer žene tog doba – general u crnogorskoj vojsci, u borbi protiv Turaka jahala u sjedlu iza svog oca, da bi posebnu hrabrost pokazala u Prvom svjetskom ratu…”, priča dr Stamatović Vučković.
Olgivanova se već od svoje devete godine našla daleko od rodne Crne Gore, prešla je dug put, preko Rusije, Turske, Francuske, prije nego je u Čikagu upoznala čuvenog američkog arhitektu Frenka Lojd Rajta, sa kojim će osnovati Talijesin centar i fondaciju „Frenk Lojd Rajt“.
Nakon što je Olgivana napustila Crnu Goru živjela je u Moskvi, Sankt Peterburgu, Tbilisiju, Parizu, Americi… U Tiflisu, današnjem Tbilisiju je upoznala prvog muža, arhitektu Vlademara Hinzenberga. Iz tog braka rođena je kćerka Svetlana.
Nedugo potom upoznala je mističko učenje G. I. Gurđijeva, koje je obilježilo njen život i pogled na svijet.
Pridružila se njegovom Institutu za harmonični razvoj čovjeka, a onda i napustila muža i Tbilisi i sa Gurđijevim krenula na put.
Preko Rusije, Turske, Francuske, upijajući filozofiju Gurđijeva, Olgivana je bila jedna od vodećih plesačica u njegovim ritualnim mističkim plesovima. Bavila se i komponovanjem.
“U Americi, Čikagu, desila joj se ‘ljubav na prvi pogled’ sa tada oženjenim Frenkom Lojdom Rajtom, uspješnim i ostvarenim arhitektom. Olgivanin uticaj na njega, njegovo djelo i baštinu je ogroman, a o njegovoj ljubavi prema unuci Marka Miljanova govori i to da je priznao njenu kćerku iz prvog braka Svetlanu i dao joj svoje prezime”, dodala je Stamatović Vučković.
Ova žena nije bila samo muza, lijepa ili fatalna žena, koja bi bila inspiracija za umjetničko ili naučno djelo. Ona je bila potpora, stub oko kojeg se vrtio sav rad jednog čistog genija, koji će uslijediti i razbuktati se punom snagom u zrelim godinama, tek nakon susreta sa njom.
Da nije bilo ove Crnogorke, ne bi bilo ni najčuvenije američke škole za arhitekte, neke vrste pripravničke prakse za one najambicioznije koji su ulazili u svijet arhitekture, stvaranja i gradnje, u zemlji po kojoj se i svaka realizacija poslovog uspjeha na sopstvenim snagama upravo po toj zemlji naziva ostvarenjem sna, američkog sna. I ne samo tamo, već i u svijetu, koji se dizao iz pepela nakon Drugog svjetskog rata jer Rajtova djela nijesu samo u Americi.
Olgivana je vodila ovu školu i nakon Rajtove smrti, u aprilu 1959. godine i to skoro do njene smrti, u Skotdejlu u Arizoni, 1985, kao i Fondaciju Rajt.
Rajtov brak sa Olgivanom obilježio je najproduktivniji period njegovog života.
Društvo “Talijesin” supružnici su pokrenuli zajedno, u šta je Olgivana unijela i iskustvo stečeno sa Gurđijevim.
Ostalo je zabilježeno da je 1971. prisustvovala otvaranju Muzeja Marka Miljanova na Medunu. Ispostavilo se da je ona i ranije, 1964. godine posjetila rodno mjesto i tada bila ogorčena nebrigom prema nasljeđu svog đeda.
Stamatović Vučković je, između ostalog, navela i da je o životu Olgivane Lojd Rajt 2017. godine objavljena knjiga dvoje autora iz Talijesina, sa autobiografskim segmentima koje je Olgivana pisala, ali koju nikada nije dovršila.
Pored knjige, o Olgivani postoji i film, dostupan na Youtube-u “Partner to Genius – Olgivanna Lloyd Wright”.
Na kraju opsežnog predavanja, koje su pratili slajdovi sa fotografijama iz Olgivaninog života, Stamatović Vučković je otkrila i da je radi istraživanja posjetila Medun gdje je, između ostalog, saznala da je Jovana Lojd Rajt sahranjena na groblju Popovića.
U razgovoru sa nekim od mještana, saznala je da je Jovanina kćerka, Iv, kada su ostaci prenešeni u Crnu Goru, angažovala kamenoresca da napravi nadgrobni spomenik. No, na tom mjestu i dalje stoji samo kamena ploča, čak bez imena.
