Na nedavno završenom projektu “Unapređivanje praksi lokalnih medija u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala”, koji je sproveo Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM), analitički tekst urednika Bar Infa Željka Milovića “Početak kraja barskih palmi” proglašen je za najbolji u konkurenciji ostvarenja novinara crnogorskih medija.
Zbog obimnosti i preglednosti, emitovaćemo ga u pet nastavka, pet dana zaredom.
IV – KO SE BORIO, A KO NE?
Ministarstvo poljoprivrede, odnosno Fitosanitarna uprava je u više navrata pisalo predsjednicima Opština, pa tako i gradonačelniku Bara, dr Zoranu Srzentiću. Jedan takav dopis, upućen tačno na praznični Dan Bara, 24. novembra 2015. godine, veoma je simptomatičan i krije formulaciju koja posredno daje odgovore na mnoga pitanja.
Naime, u tom se dopisu upozorava Opština: „…kao držalac bilja, na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti bilja, u obavezi ste da izvršavate naređene fitosanitarne mjere nad sopstvenim biljem, a ukoliko želite možete da iste sprovodite i nad biljem za koje niste nadležni“.
Termin „možete“ ne znači i „morate“, pa su se u Opštini odlučili na tretiranje samo „svojih“ palmi.
U drugom dopisu dr Srzentiću, iz 5. decembra 2016. godine, Ministarstvo poljoprivrede – Uprava za bezbjednost hranu i fitosanitarne poslove još jednom potencira da su „držaoci bilja, u ovom slučaju vlasnici palmi, dužni da bez odlaganja preduzmu naređene fitosanitarne mjere, kao i da snose troškove sprovođenja mjera“.
„Kod fizičkih lica, kao vlasnika palmi, postoji veliki broj vikendaša koji su nedostupni, a u mnogim slučajevima nisu sposobni da sami sprovedu mjere uništavanja zbog finansijskih i/ili fizičkih nemogućnosti, neadekvatnog prostora – mala dvorišta i dr. U tom dijelu učešće organa lokalne samouprave bilo bi veoma poželjno, jer samo sveobuhvatno i blagovremeno sprovođenje mjera kod svih subjekata može dati odgovarajuće rezultate“, stoji u tom dopisu.
Poruka je bila jasna, ali teško sprovodljiva.
Naime, “držaoci bilja”, kako se u Zakonu tituliraju, bilo da se radi o privatnim licima ili preduzećima, nisu imali puno želje da odvoje novac za tretiranje palmi, iako to i nije bio neki ogroman udar na budžet, obzirom da je cijena hemijskog tretiranja palmi nalivanjem centralnog dijela krošnje bila 5,10 € po drvetu. Maksimum 30 eura godišnje, najčešće samo 15.
Jednostavno, nije ih mnogo interesovalo, ili su očekivali da država, kad već nešto traži od njih – i obezbijedi sredstva za to. Ali, ni Opština ni Država, nisu imale namjeru da ih finansijski pomognu.
Niti su po Zakonu bile dužne, da bude jasno.
Zbog lošeg odziva privatnika i firmi, ali i zbog povećanja brojnosti surlaša, direktorica Sektora za fitosantarne poslove pri Ministarstvu poljoprivrede, Uprave za bezbjednost hrane i fitosanitarne poslove Vesna Daković pisala je avgusta 2017. dr Srzentiću: „Podsjećamo da je veoma značajno da se mjere sprovode i na palmama koje nisu vlasništvo opštine, pa vas pozivamo da kroz pružanje usluga i profesionalnu komunikaciju s građanima i privrednim subjektima doprinesete jačanju svijesti i odgovornosti svih držaoca palmi na teritoriji Opštine Bar“.
Nedugo zatim, i Komunalne djelatnosti putem lokalnih medija mole pravna i fizička lica da ispune zakonsku obavezu i preventivno hemijski tretiraju palme.
Nije puno pomoglo, nije bilo valjanog odziva. Bilo je po onoj narodnoj “Piši, piši, moj Zarija…”.
Komunalne djelatnosti i firme angažovane preko tendera su tokom sve četiri godine tretirali palme na opštinskim i državnim javnim površinama, a zaražene i mrtve biljke uklanjali i zakopavali.
Kod firmi je stvar ostavljena “na volju i obraz” direktorima i rukovodiocima: ako hoće i imaju svijest o tome da bi trebalo spasiti palme hemijskim tretmanom – onda dobro, ako ne – nikome ništa.
Da je bilo svijesti kao što nije, i da se zdravstvena zaštita bilja prepoznala kao pitanje od javnog interesa, možda ne bi uginule sve palme Javne predškolske ustanove „Vukosava Ivanović Mašanović“ u najstarijoj i najljepšoj gradskoj ulici – Ulici maršala Tita – ispred objekta „Pužić Veseljko“. Mjesečna nadoknada za samo jedno dijete iznosi 38 eura, a puni godišnji tretman palmi nešto više od 30 eura po drvetu, što znači da je novac od samo tri predškolca bio dovoljan da se tretiraju sve tri palme u dvorištu vrtića.
Iz Zelenila ističu da je Vrtić, za razliku od nekih drugih, platio uklanjanje i odnošenje mrtvih stabala. Paradoksalno, tržišna cijena za aktivnosti na uklanjanju uništenih palmi se kreću od 300 do 500 €, pa ispada da su skuplje platili smrt palmi nego pokušaj da se sačuvaju.
Da je bilo svijesti, ne bi nestale ni višedecenijske palme ispred zgrade Carine, oko Gimnazije, gradske bolnice, hotela „Princess“… I njih su odnijele i zakopale jedinice Gradskog zelenila, ali prava katastrofa je nastajala kada bi sami građani kidali zaražene biljke u svom dvorištu i ostavljali ih na improvizovanim deponijama pored magistrale ili pristupnih puteva. Tako ostavljena stabla bili su najgori izvor zaraze za zdrave palme.
Da je bilo svijesti, barem jedna od deset osnovnih škola u Baru bi se uključila u hemijski tretman spašavanja svojih palmi.
Po evidenciji „Agrobesta“, od stotinjak firmi koje su imale palme u svom vlasništvu, nakon državnog i opštinskog apela na tretman insekticidima, za pokušaj spašavanja biljaka su se odlučile samo tri: hotel „Južno more“ Sutomore – 6 palmi, hotel „Korali“ Sutomore – 21 palma i „Luka Bar“ – 73 palme. Kasnije je taj broj porastao za još dva korisnika – od novembra 2017. hotel „Sato“ Sutomore (dvije palme) i „Zlatna obala“ Sutomore (ex „Inex“) – 15 palmi. I više niko.
„Veterinum“ prvi put tek maja 2017. tretira palme po pozivu privatnika – od više stotina njih, samo šest se prijavilo na tako nešto. Do kraja 2018. godine, još petoro se priključilo borbi protiv surlaša, i to je konačna poražavajuća cifra. U posljednjem turnusu čak, krajem 2018. taj broj je pao samo na dva – kod većine koji su tretirali palme ipak se pojavio surlaš, najčešće sa biljaka u okolini koje nisu tretirane.
Besmislenost takve borbe postala je više nego očigledna.
„U Sutomoru je situacija katastrofalna i gotovo da nema zdrave palme u vlasništvu privatnika. Čak ni oni privatnici koji izdaju smještaj tokom ljeta i diče se svojim palmama nisu ni prstom mrdnuli da ih spasu“, govorila je Prentović maja 2018. Radio Baru.
Šta tek reći za ovaj slučaj? U sezoni, dnevna cijena za apartman sa nekoliko kreveta je od 30 do 50 eura, pa je jasno da je novac od samo jednog jedinog dana i jednog jedinog apartmana bio dovoljan za godišnji tretman i spas stabla koje je najljepši ukras mediteranskog dvorišta. A Sutomore je dio Mediterana, tako piše u turističkim katalozima.
Svi ovi primjeri jasno pokazuju kako su četvorogodišnji pokušaji preduzeća Komunalne djelatnosti da spasu palme stalnim tretiranjem bili unaprijed osuđeni na propast.
Aklamativno, svi se turistički poslenici, ali i ostali privredni subjekti, bore za jedno – ljepši izgled grada, što donosi bolju pozicioniranost, samim tim i više novca u turizmu, glavnoj privrednoj grani.
Svi za jedno, jedno za sve – ali samo u musketarskim filmovima.
Ovaj naš je drugog žanra, sa više žrtava.
