Sasvim je sigurno da nema grada koji se toliko puta selio kao Bar. I dizao iznova, svaki put drugačiji.
Iako se nauka bavi ovim problemom desetinama godina, nije istorijski utvrđeno kada je grad Bar nastao. Da je života na ovome mjestu bilo još u praistoriji, potvrđuju arheološki nalazi iz faze starijeg neolita u naselju Čeluga, kao i sjekira iz bronzanog doba u Krajini i Spiču. Materijalnih ostataka iz ilirskog doba ima svuda u barskoj opštini, od Čanja do Krajine, od Crmnice do mora, a očigledno je da su se oni ukrštali sa Grcima, Rimljanima i Slovenima.
Prva naseobina drevnih stanovnika bila je u Barskom polju, raštrkana od podnožja brda Volujica do rijeke Željeznice. Rimljani su, nešto poslije zauzimanja ovih krajeva, djelimično već u drugoj polovini III, a potpuno u toku II vijeka stare ere, uspostavili pored mora vojnu posadu. Nije jasno gdje se tačno nalazio njihov kastrum, ali arheološki nalazi kod negdašnje pristanske željezničke ložionice (1958. god. otkriveni ostaci mozaičnog poda) ili na Topolici (2008. pronađena mermerna arhitravna greda antičkog hrama iz II-III vijeka), pokazuje da je u doba rimske dominacije život u ovome kraju bio u punom toku. Prvo obitavalište drevnih Barana bilo je, dakle, uz samo more, a centralni vjerski objekat je, pretpostavlja se, bio trikonhos (VI vij.), čijim je sveštenicima zapalo uvođenje Slovena u hrišćanstvo.
Nedaleko od obale, relativno lako osvojiv s mora, uz to pritisnut stalnim plavljenjima rijeke Rikavac koja je rušila sve pred sobom, Bar se, vjerovatno u VII-VIII vijeku nove ere, seli u svojevrsno planinsko sedlo ispod Buala, gdje se vremenom stvara monumentalna tvrđava. Bila je to njegova prva selidba.
Nije jasno kada je grad prvi put došao u ruke dukljanskih vladara, mada se može pretpostaviti da je to bilo već u IX vijeku. Mnogi od tadašnjih suverena morali su boraviti tu – Mihailo, recimo, prvi dukljanski kralj koji je u Baru dobio priznanje kraljevske titule; Bodin, koji je ustoličio Barsku nadbiskupiju; Gradihna je vodio bitke ispod tvrđave, a Grubeša je u Baru i sahranjen, u katedrali Svetog Đorđa.
U administrativnom i vojnom pogledu, Bar je pripadao Vizantiji, u sklopu provincije Prevalitane. Do potpunog oslobođenja Duklje od Vizantije došlo je u drugoj četvrtini XI vijeka, pri čemu je presudan momenat bila Barska bitka, 1042, u kojoj je vizantska vojska bila potučena od strane kneza Vojislava. Njegov sin, Mihailo, tražio je i dobio kraljevsku krunu iz Rima, 1077. godine, a nešto kasnije, na molbu Mihailovog sina, Bodina, 1089. Papa je ustoličio Barsku nadbiskupiju (danas najstariju “živu” instituciju u Crnoj Gori). Vizantija je uspjela 1166. da ponovo preuzme Bar, i držala ga sve do 1183, kada je uslijedio prodor vojske Stefana Nemanje, koja je silinom naleta razorila primorske gradove, uključujući i “slavni grad Bar”, kako ga naziva Stefan Prvovjenčani.
Pod vlašću Nemanjića bio je Bar do 1360. godine, kada ga uzimaju Balšići, a kraljica Jelena i Balša III tu smiještaju prijestonicu. Od 1405. do 1412. vladaju Mlečani, zatim ponovo Balšići, a osim njih i Stefan Lazarević i Đurađ Branković u prvoj polovini XV vijeka drže Bar u svojim rukama. U periodu 1442-43. god, Barom gospodari bosanski vojvoda Stjepan Vukčić Kosača, da bi potom uslijedilo više od sto ljeta dominacije Venecije, sve do 1571. godine.
Godine 1406. Mlečani, u cilju da zadovolje i pridobiju Barane, daju im privilegije, po kojima Bar postaje svojevrsni grad-država. Barani su imali svoj Statut komune, sami branili grad, imali sudsku vlast, kovali svoj novac, i u slučaju rata nisu bili obavezni ići u vojsku.
Turci su Bar zauzeli 1571. godine i njime vladali više od 300 godina, sve do 1878. Kada su Crnogorci ponovo osvojili tvrđavu, u njoj se zbog ratnih razaranja nije mogao više organizovati život. Stanovništvo je nakon oko 1300 godina življenja unutar slavnih zidina, prvo prešlo u Podgrađe (budući Podgrad) i okolna naselja, da bi se urbano jezgro početkom XX vijeka oformilo ispod brda Volujica, tik uz more. Naselje je nazvano Pristan (Novi Bar). Bila je to druga velika selidba Bara, ovoga puta u državi Crnoj Gori.
Pristan je bio prva crnogorska luka, početna stanica prve crnogorske pruge Bar – Vir (i jedno i drugo se odnosi na teritoriju tadašnje Crne Gore, na ne području koje danas obuhvata Crna Gora), dok je iznad grada podignuta prva radio-telegrafska stanica u ovom dijelu Evrope. Na Pristanu je radila električna centrala, druga u Crnoj Gori, otvoren hotel i aerodrom, bioskop… Stari Bar je ostao administrativno, obrazovno i trgovačko središte Sreza, ali je centar dešavanja pomjeren ka moru.
Nakon kratkotrajne vladavine Austro-Ugarske, Bar je 1918. postao dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Kraljevine Jugoslavije), a u periodu od 1945. do 1990, bio je jedna od krucijalnih luka SFR Jugoslavije. U grad se ulagalo i postao je politički, industrijski, turistički, kulturni, sportski centar regiona. Ovome je naročito doprinijelo otvaranje željezničkih saobraćajnica Bar -Titograd 1959, Bar – Nikšić 1965. i Bar – Beograd 1976. godine, te dijela Jadranske magistrale Herceg Novi – Bar 1965. i magistralnog puta Bar – Ulcinj 1973. godine.
Sredinom sedamdesetih, uslijedila je treća selidba čitavog grada. Pristan (Novi Bar) je konačno srušen 1976. godine, što je bio jedinstveni slučaj na ovim prostorima – čitav grad je sravnjen sa zemljom da bi se na njegovom mjestu širila Luka. Stanovništvo je uglavnom preseljeno u Šušanj (naselje Novi Pristan) i na Topolicu (Pristanske lamele), na kojoj je do urbanizacije postojao samo kompleks Dvorca kralja Nikole.
Nakon katastrofalnog zemljotresa 1979. godine, naročito uslovljen uspješnim radom privrednih giganta “Luke Bar”, “Prekookeanske plovidbe”, “Primorke”… opštini Bar se desio demografski bum. Razuđenost naselja je bila sve očitija, te je tako Sutomore postalo turistički i hotelijerski centar, Stari Bar egzotično mjesto “za obavezno posjetiti”, Virpazar na žalost gotovo zaboravljen, no, Topolica se punom silinom pretvarala u urbano središte južnog Jadrana.
U novom milenijumu, Bar se rapidno širi iz Barskog polja ka okolini, tako da na teritoriji opštine sada funkcioniše nekoliko naselja (mini gradova) koja, po svojoj veličini, uveliko prevazilaze onu koju je bedemima opasani Bar imao više od hiljadu godina.
