Zavičajni muzej Bar od sinoć je ponovo otvoren za posjetioce nakon tromjesečne pauze zbog sanacije krova. Povodom završetka radova upriličena su dva kulturna događaja: izložba fotografija bogate barske kulturne i prirodne baštine u selekciji kustoskinje i autorke izložbe Draginje Radonjić i promocija knjige “Makedonija i Crna Gora – kulturnoistorijski i književnostvaralački kontekst” profesora Ilije Veleva u izdanju Matice crnogorske.
Izložbu je otvorila rukovodilac Muzeja, dr Anastazija Miranović, koja je istakla da otvaranje ove barske ustanove kulture, ni malo slučajno, nije obilježeno izložbom fotografija barske kulturne i prirodne baštine iz fundusa Zavičajnog muzeja i promocijom knjige profesora Ilije Veleva.
“I letimičan pogled na prirodne predjele i kulturna dobra barske regije, obuhvaćenIh okom kamere Gorana Grkovića i Draginje Radonjić, pored ovih iz fundusa Muzeja, govori o kontinuitetu zajedništva,suživota čovjeka i prirode,amalgamiranim kulturnim slojevima rasutim poput ohridskih bisera po goricama Skadarskog jezera, Starom Baru, padinama Rumije, obali…
Civilizacijski hod, zajednički balkanski prostor, kulturno-istorijska prožimanja doprinosii su vjekovnim korelacijama Makedonije i Crne Gore, kako u prošlosti, tako i danas. Srednjevjekovno graditeljstvo, religija, umjetnost, ćirilica… samo su neke neraskidive spone. Takođe, spajali su nas i razdvajali međusobni ratovi i vladari, ali i ljubavi, od kojih je jedna bila sudbinska, ne samo za dvoje mladih – dukljanskog kralja Vladimira i makedonsku princezu Kosaru, već i za dvije države, koje će neminovno determinisati uzusi istorije. Vrijedi pomenuti na ovom mjestu, da su još dvije makedonske princeze bile na crnogorskom dvoru – Samuilova unuka Neda bila je žena dukljanskog vladara Vojislava, a princeza Olivera žena Đurađa I Balšića.
Upravo ovdje, u barskoj opštini, imamo sačuvane materijalne tragove koji potvrđuju dati istorijski narativ – Prečistu krajinsku, Kosarin bunar u Ostrosu, crkva Sv. Nikole u Veljim Mikulićima, Vladimirov krst… Oni svjedoče o hiljadugodišnjem očuvanju kulta Sv. Vladimira u narodima obije države, a Crna Gora ga je zvanično zaštitila kao nacionalno nematerijalno kulturno dobro 2014.
Ono što je Bar danas dobrano zahvaljuje viševjekovnom praktikovanju ovog Kulta, jer krucijalnu vrijednost Bara čini upravo ljepota suživota pripadnika različitih naroda i vjera”, kazala je Miranović.
Nakon otvaranja izložbe uslijedila je promocija knjige “Makedonija i Crna Gora – kulturnoistorijski i književnostvaralački kontekst” profesora Ilije Veleva u izdanju Matice crnogorske. O knjizi i viševjekovnim vezama Makedonije i Crne Gore, pored autora, govorili su Ivan Ivanović-generalni sekretar Matice crnogorske, prevodilac i urednik izdanja; mr Ivan Jovović-predsjednik Ogranka Matice crnogorske Bar i prof. dr Božidar Šekularac, a moderator večeri Vlatko Simunović urednik kulturnog programa RTCG je predstavio biografiju i uveo publiku u rad autora.
“Knjiga je originalni, integralni rukopis, premijerno objavljena na crnogorskom jeziku u izdanju Matice crnogorske i Makedonske akademije nauka i umjetnosti. Ovo djelo je rezultat visegodisnjeg rada istaknutog profesora na Institutu za Makedonsku književnost pri Univerzitetu Sveti Ćirilo i Metodije. Dr Velev je do sada objavio preko 500 naučnih radova, knjiga i studija iz oblasti vizantologije, paleoslavistike, istoriografije, kulturologije i nauke o književnosti. U poslednjoj deceniji bavi se istraživanjima u oblasti montenegristike,” istakao je Simunović.
U ime izdavača, knjigu je predstavio Ivan Ivanović, generalni sekretar Matice crnogorske.
”Makedonija i Crna Gora – kulturnoistorijski i književnostvaralački kontekst ‘ , predstavlja namjenski pisan integralni tekst, zasnovan na istraživanjima samog autora ali i obimnoj literaturi o kojoj svjedoči njen hronološko-selektivni pregled dat u knjizi na 18 strana. O ozbiljnosti kojom je profesor Ilija Velev pristupio radu na ovoj knjizi upućuje i činjenica da je pisana oko godinu dana, uz veliki trud ali i sa svojevrsnom naučnom strašću, čemu sam kao prevodilac i urednik bio neposredni svjedok.
Pored uvodnog i zaključnog dijela, knjiga sadrži osam poglavlja u kojima se analizira i tumači višeslojna makedonsko-crnogorska interkulturna koegzistencija, veze i uticaji. Knjiga donosi do danas malo poznata sagledavanja i konstatacije o starijim periodima makedonsko-crnogorskog književnoistorijskog konteksta. Takođe, prati prepoznatljivije i neposrednije tumačene kulturnoistorijske periode, preko kojih su se odražavala prosvjetiteljska prožimanja u posvizantijskom periodu od druge polovine XV do kraja XVIII vijeka, pa sve do narodnih budenja i preporoda XIX vijeka. Ovako zadat istraživački okvir omogućio je da knjiga, kroz sve epohe predstavi živim makedonsko-crnogorsko kulturnoistorijsko pamćenje o globalnom i nacionalnom književnoistorijskom razvoju.
Profesor Velev u ovoj naučnoj studiji na gotovo 450 strana, polazi od stava da se Makedonija i Crna Gora od vremena Duklje civilizacijski i kulturno prožimaju. Nalazeći se na Balkanu, globalni kulturnoistorijski procesi su na njih snažno uticali. To predstavlja osnovu zajedničke istorijske i kulturološke sudbine, kao i činjenice da su se nalazile u sastavu više imperija i država, a na kraju i u jugoslovenskoj zajednici. Opredjeljujući civilizacijski uticaji duhovno su usmjeravali pojedinačne etnicitete, ali se osobenost i individualno samoprepoznavanje na jedinstven način odrazilo u kulturi svakog od njih. Međusobni uticaji i prožimanja južnoslovenskih naroda govore o njihovoj bliskosti, ali prije svega, o trajanju kulturne i identitetske samobitnosti. Usudio bih se reći da knjiga na enciklopedijski način predstavlja kulturnoistorijske procese u Makedoniji i Crnoj Gori od antike do polovine XIX vijeka,” kazao je Ivanović.
Mr Ivan Jovović, predsjednik barskog ogranka Matice crnogorske je naveo da se prvi put naučnoj javnosti ova tematika sagledava i interpretira iz sasvim druge vizure, na osnovu interkulturnih istorijskih veza makedonskog i crnogorskog naroda tokom minulih stoljeća.
“Knjiga profesora Veleva pruža slojevita saznanja o tragovima materijalne kulture i duhovnosti na prostoru današnje Makedonije i Crne Gore, ukazujući da su ovi prostori veoma rano bili integrisani u hriđćansko evropsku civilizaciju dajući prikaz svih onih bitnih odrednica crkvenog života u Istočnom Iliriku, koje se odnose na kompleksnu crkvenu strukturu tada jedinstvene hrišćanske crkve, kao i brojne jeresi koje su bile zastupljene u prvim stoljećima hrišćanstva i na ovim prostorima.
Zahvaljujući vizantijskom državnom okviru u kojem su se više vjekova nalazili prostori današnje Makedonije i Crne Gore omogućena je transmisija vjerske, filozofske, umjetničke i naučne misli, kako to apostrofira profesor Velev, što se naročito manifestovalo interaktivnim vezama, na polju slovenske pismenosti i kulture, a koja se uporedo razvijala uprkos supermaciji Konstantinopolja i Rima. Detaljno je objašnjenja uloga slovenskih prosvjetitelja Ćirila i Metodija, i njihovih sljedbenika, tj. učenika, čijom djelatnošću je slovenski jezik još IX stoljeću dobio sakralni karakter, kako u Istočnoj, tako i u Zapadnoj crkvi. Na taj način je glagoljica iz Ohrida došla u Duklju, zbog čega je krsni list crnogorske istorije i književnosti Ljetopis Popa Dukljanina bio u napisan na slovenskom jeziku. Za razliku od Makedonije koja kao rasadnik slovenske pismenosti ima značajan volumen pisane riječi na glagoljci, a potom ćirilici, dok na prostoru Duklje nije u kamenu jedan trag na glagoljici, pa rasutu baštinu dukljanske tradicije nalazimo čak na Sinaju, gdje su pronađeni psaltiri i misali na glagoljici iz XI i XII vijeka, pisani rukom „Dimitrija grešnika“ iz Duklje_Zete, kao i njegovih saradnika“, kazao je Jovović.
Prof. dr Božidar Šekularac smatra da se mora istaći činjenica da je crnogorska srednjevjekovna istorija, utemeljena na kultu svetih vladara, iako je glavni izvor za sagledavanje srednjovjekovnih dukljansko (crnogorsko) – makedonskih duhovnih i kulturnoistorijskih odnosa i tradicije uglavnom povezan sa hrišćansko – vizantijskom, kasnije slovenskom kulturom i civilizacijom.
“Tako istorijski izvori X i XI vijeka pominju dukljanskog kneza Vladimira kao vladara arhontije Duklje, ali koja je povremeno bila zavisna od Vizantije i Makedonskog carstva. Upravo je knez Vladimir primaran za našu državu i crkvu, zatim kod Makedonaca, dok kod drugih balkanskih država samo kao hagiografska ličnost. Potvrdu toga nalazimo u Ljetopisu popa Dukljanina gdje je zapisano da je Vladimirovo tijelo prenijeto iz Makedonije u Duklju 1016. godine uz najviše počasti koje crkva priređuje.
Pored pojedinačnih i sporadičnih podataka prije osvajanja srednjovjekovne Duklje od strane makedonskog cara Samuila, prof. Velev konstatuje da trajno uspostavljanje makedonsko-crnogorske interakcije i prožimanje tradicija i savremenosti, istorijski je utemeljeno upravo od ovog događaja, kada od strane cara Samuila knjaževstvo Svetog Vladimira Dukljanskog dobija samoupravni vazalni status dok on vlada u bračnoj zajednici sa makedonskom princezom Kosarom. Upravo su oni postali kultne ličnosti Dukljana (Crnogoraca) i Makedonaca. Duhovne i kulturnoistorijske veze i procesi neraskidivo su veza između Crne Gore i Makedonije o čemu sa puno autoriteta i argumena govori prof. Velev, rasvjetljavajući tu duhovnu i kulturnoistorijsku tradiciju“, kazao je Šekularac.
Na kraju sinoćnjeg programa u Dvorcu Kralja Nikole, o knjizi je govorio i sam autor, profesor Ivan Velev.
„Crna Gora i Makedonija imaju međusobna vjekovna civilizacijska i kulturna nadopunjavanja u oba smjera, jer su dio Balkana i šire Jugoistočne Evrope, gdje su nizom istorijskih iskustava zemlje i narodi živjeli s posljedicama globalnih kulturno istorijskih procesa. Odnosno, one su imale zajedničku sudbinu da se nalaze u sastavima više velikoh imperija, ili u privremenim srednjovjekovnim balkanskim vladarstvima, koja su kao susjedne zemlje i narodi međusobno ratovala.
Konkretno, makedonsko-crnogorske interkulturne veze i uticaji počele su se tješnje uspostavljati još početkom ranog hrišćanstva, kada je Duklja bila povezana sa prefekturom Istočni llirik i kada je Solunska dijaceza papskog vikara Rufa imala jurisdikciju i nad Dukljanskom episkopijom. Ili, od kada se 535. godine Prevalitanska eparhija našla pod jurisdikcijom arhiepiskopije Justinijana Prima na prostoru Makedonije. Nadalje, kada je papa rukopoložio sv. Metodija za sveslovenskog arhiepiskopa moravsko-panonske dijaceze s predašnjim llirikom i Makedonijom, legendarno kultni izvori tvrde da je njihov najdosljedniji učenik sv. Kliment bio postavljen za episkopa da rukovodi slovenskom episkopijom, u čijem sastavu su bili Istočni llirik sa Makedonijom kao centralnom oblašću. Posebno se crnogorsko- makedonska koegzistencija veze i uticaji trajno uspostavili prilikom makedonskih osvajanja srednjovjekovne Duklje cara Samuila, kada je knjaževstvo sv. Vladimira dobilo samoupravni status, vladajući u bračnoj zajednici sa makedonskom princezom Kosarom. Upravo su Vladimir Kosara postale kultne ličnosti u kolektivnoj nacionalnoj memoriji Crnogoraca i Makedonaca.
U tom kontekstu se imaju u vidu i dva saveznička makedonsko-crnogorska ustanka. Prvo 1040/41. godine Samuilovog unuka Petra Deljana i Dukljanskog kneza Vojislava, koji je uzeo za ženu drugu crnogorsku princezu iz Makedonije – Samuilovu unuku Nedu. Drugo je bilo 1072/73. godine, koje je predvodio Đorđe Vojteh sa makedonske strane i Bodin – sin kralja Mihaila i budući crnogorski vladar. Makedonsko-crnogorsko vladarsko bračno srodstvo dogodilo se i po treći put, kada je Durad I Balšić stupio u brak sa Makedonkom Oliverom – ćerkom lokalnog makedonskog kralja Vukašina i sestre kralja Marka. Nadalje su nad neraskidivo uspostavljenom tradicionalnom osnovom nastavile da se odvijaju uzajamna crnogorsko-makedonska civilizacijska i kulturna preplitanja, u kontinuitetu preko prosvjetiteljskog crnogorskog prestiža aktiviranjem prve štamparske aktivnosti na Balkanu iz perioda Crnojevića koja se direktno odrazila i u Makedoniji, kroz nacionalno buđenje i preplitanje naroda tokom preporoda, pa sve do duhovnih i kulturnih procesa u savremenom dobu.
U istoriji, ili u našoj savremenosti, niti jedan uticaj sa strane za potkusurivanje globalnih strateških interesa nije uspio da izbriše crnogorsku i makedonsku kolektivnu memoriju o crnogorsko-makedonskih duhovnih, čvrsto tradiciji savremenosti, povezanih kulturnoistorijskih i književnostrvaralačkih veza i uticaja“, zaključio je Velev.
