Sinoćnja dešavanja na platou pored Čitaonice u Starom Baru daleko su premašila puku promociju djela “Ljudi iz grada vez vrati – (ne)zaboravljeni Barani XX vijeka” Željka Milovića – bio je to dirljivi susret Starobarana, magija puna emocija, sjećanja, uvažavanja…
Bila je ovo treća stanica prve književne turneje po opštini, nazvane “Za Barane – Knjiga o Baranima”, na kojoj se promoviše knjiga o ljudima koji su obilježili Bar postojanjem, načinom života i moralnim normama drugačijim od današnjih.
“U Starom Baru je moj otac još 1931. počeo da radi kod Mitra Iličkovića kao šegrt, a onda i u svojoj prvoj kafani sa 15 godina, kod Šaba Džajovića, a mene je dovodio kao malog petkom, još pamtim lepinje i simite iz pekare, cijela ulica je mirisala. Mjesto na kome smo danas izabrali smo zbog njegovog istorijskog značaja, ali i zato jer su svi morali proći ovuda: i kapelnik Vlado Černja koji je živio izviše ulaza u tvrđavu, i pjesnik Milo Jovović sa Gretve, i dr Josip Pera do čije se kuće gore išlo kaldrmisanom ulicom, i braća Marić koja su imala uljaru dolje na Držaku, i Mitar Iličković – Adžo Mitar, čija je radnja iz početka dvadesetih još živa i zdrava u glavnoj ulici, i trgovac Omer Mekuljin Mustafić sa tekstilnom radnjom na 50 metara odavde, i dr Jovo Suđić prvi direktor Gimnazije, i slastičar Redžep Karađuzović iz Brbota, i čuveni apotekar Rikardo Gligo čija se apoteka nalazila malo niže na ulazu u ovaj plato, pa Šeko Bubić, braća Krajina, Božo slikar Martinović, Jozo Demirović, novinar Boško Milošević, Anto Radović, Rizo ćevapdžija sa Bauzihta…”, istakao je na samom početku autor dvotomne monografije Željko Milović.
Bio je ovo prvi put nakon mnogo decenija da se plato pored nekadašnje Čitaonice, osnovane još 1881. i Spomenika ispred objekta, koristi za kulturno-umjetnička dešavanja, a mišljenje da je to bio pun pogodak organizatora dijele i učesnici književne večeri i posjetioci.
Najistaknutiji govornik na ovom “književnom barskom sjedniku” bio je 90-ogodišnji profesor Milo Vukčević, savremenik i prijatelj mnogih ličnosti opisanih u knjizi, koji je iz prve ruke govorio o njihovim biografijama, ali je prije svega potencirao specifično zajedništvo Starobarana.
“Ovaj kraj je živio kao porodica. Nijesu se znale razlike, nije se obraćalo pažnja ko je ko, cijenile su se samo ljudske vrijednosti. I zbog toga je Stari Bar bio istorijski čvor. Pamtim zajedničke proslave na Uskrse, Vaskrse, Bajrame, pa kako su se muslimanska djeca tukla šarenim jajima sa hrišćanskom, a hrišćanska se nisu odvajala od njih za bajramske kolače, bilo je ovo jedinstveno mjesto u dobru i zlu. Mnoge ljude koje je Željko oživio u knjizi pamtim, prije svih narodnog dobrotvora Adža Mitra koji je pomagao svakoga ko mu se obratio i čije je bilo čitavo Polje barsko, pravog gospodina Gliga Rikarda čije su nevine sinove partizani strijeljali jer su bili apolitični i nisu htjeli u rat, Joza Demirovića mog đaka – velikog slikarskog talenta, dr Pere koji je živio u Gretvi kao i sva elita starobarska, barem smo ih tako mi gledali…“, govorio je prof. Vukčević.
Ivan Jovović, koji je skupa sa drugim govornikom, Suljom Mustafićem, među neformalnim recenzentima ovog obimnog naučno-publicističkog djela, potencirao je da je među koricama “personalizacija istorije”, namijenjena “rođenim i porijeklom Baranima, ali i onima koji se poistovjećuju s Barom i osjećaju sebe dijelom života pod Rumijom”.
“Željko je dao presjek socijalne istorije Bara, kompleksnog procesa promjene urbane, socijalne, demografske i bilo koje druge strukture opštine, od početka do kraja XX vijeka. Knjiga je naizgled pitko štivo, jer je namjera autora bila da informacije budu dostupne širokom krugu čitalaca, ali kad se dublje zađe u nju, vidi se da je u pitanju vrlo kompleksan rad. Ova knjiga Milovića pozicionira kao najvažnijeg hroničara grada, kao osobu koji je referentna da ultimativno ispriča istoriju Bara XX vijeka, bez uljepšavanja ili naginjanja na bilo koju stranu”, rekao je Jovović i potom ispričao priču o svom pretku Milu Jovoviću, prvom dječijom pjesniku Crne Gore čija baština tek treba da bude do kraja sistematizovana i objavljena.
Suljo Mustafić je naročito potencirao podnaslov knjige.
“Željko je namjerno uzeo ovaj naziv ‘(ne)zaboravljeni’, a ne ‘znameniti’, niti ‘istorijski važni’, jer je narodno pamćenje jače od svih drugih pamćenja. Narod pamti ono što dokumenta preskoče i u hronikama nema. Ovo je mozaik sastavljen od istorijskih, faktografskih, ali i u narodu nezaboravljenih sličica malih i velikih ljudi – velikih za svoje vrijeme i sredinu koji su obilježili, svaki na svoj način. To je Bar koji izranja iz prošlosti, iz sjećanja ljudi i njihovog života. Ova knjiga dokazuje bogatstvo Barana svih vjera, nacija, socijalnih kodova, i dragocjena je ne samo za današnje čitaoce, no će je iščitavati generacije u decenijama i vjekovima koji dolaze”, rekao je Mustafić.
Agron Karađuzović je govorio o rodonačelniku najčuvenije slastičarske familije Redžepu, o tome kako su počeli da se bave ovim poslom još prije 80 godina, zatim kako su uz pomoć snijega iz Mikulića pravili između dva rata prvi sladoled, o nastanku prvih bombona – Redžepovih šećera, o „crvenim jabukama“ – “ferik jabuke u šećer, koje ne voli onaj koji ih ne zna”, koje sada prave samo za Maslinijadu u čast tradicije…
“Našoj familiji je privilegija što je Redžep u ovakvoj knjizi i među ovakvim ljudima, a o njegovom životu i radu govori i činjenica da su nam prije nekoliko dana u radnju došli stariji ljudi koji žive u inostranstvu, i ispričali kako se sjećaju da su prije pola vijeka jeli prve čibuke ili bombone kod Redžepa”, istakao je Karađuzović.
Posebnu pažnju izazvalo je specifično obraćanje kapetana Vahida Vaja Sinanovića, kako ga je autor knjige najavio, “jednog od današnjih simbola Starog Bara”. On se prisjetio svog oca, krojača Muja, koji je napravio malu modnu reviju na Izložbi zanatske komore 1960. godine, i bio cijenjeni majstor što je šio komplete za gradske dame, prije no ga je “kućni prijatelj Đoko Lekić odveo od šivaće mašine”. Sinanović je ispričao nekoliko starobarskih anegdota, u kojima je ponovo oživio duh Starog Bara, grada gdje se svako poznavao, a u kome je specifičan vid šale i odnosa prema često surovoj stvarnosti činio život lakšim i bliskijim.
“I što malo ko zna, između naših kuća i kuća Jovovića je bio podzemni prolaz. Ako bi jedna vojska došla, žene Sinanovića su bježale u Jovoviće njime, a ako bi druga došla, Jovovićke su išle k nama. Komšije su se međusobno čuvale u mutnim vremenima”, zaključio je Sinanović.
Kako obično i bude na promocijama tokom turneje „Za Barane – Knjiga o Baranima”, nakon oficijelnog dijela, čule su se priče o mnogim događajima i akterima sa starobarske kaldrme.
Naredna promocija je planirana već za ponedjeljak, na Topolici, “kod Ćićovog autobusa”, u Pionirskom parku.
