Na nedavno završenom projektu “Unapređivanje praksi lokalnih medija u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala”, koji je sproveo Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM), analitički tekst urednika Bar Infa Željka Milovića “Početak kraja barskih palmi” proglašen je za najbolji u konkurenciji ostvarenja novinara crnogorskih medija.
Zbog obimnosti i preglednosti, emitovaćemo ga u pet nastavaka, pet dana zaredom.
II – DESANT NA BAR, ODBRANA I ZAŠTITA
Na teritoriji Crne Gore, prisustvo palminog surlaša prvi put je primijećeno u Ulcinju, kod hotela “Lido” i smatra se da je došao iz Albanije prirodnim putem. Fitosanitarna uprava je, zvanično, prvi nalaz surlaša objavila 26. oktobra 2012. godine, nakon što je to potvrđeno od strane Entomološke laboratorije.
Što se Bara tiče, sve je počelo u medijima, bez mnogo interesovanja građana.
Fitosanitarna uprava je poslala još 30.10.2012. dopis Savjetodavnoj službi u biljnoj proizvodnji Bar, u kome ih upozoravaju na pojavu ove štetočine, mole da se organizuju edukativne kampanje i navode da je “potrebno sve palme preventivno hemijski tretirati insekticidima”. Sličan dopis upućen je JP Komunalne djelatnosti Bar, kao i Upravi za inspekcijske poslove, a anti-surlaš kampanja je nastavljena maja 2013. dolaskom Eduarda Uccera iz Fitosanitarnog servisa italijanske regije Kampanja, ali i kačenjem 10 postera o crvenom surlašu palmi, avgusta 2013.
I tek je kačenje postera sa upečatljivim fotografijama propasti biljaka u centru grada i na šetalištu pored mora izazvalo željeni efekat – ljudi su prvi put suočeni sa realnom opasnošću od nestanka palmi, a surlaš je postao jedna od tema u gradskim razgovorima. I lokalni mediji su se uključili u edukaciju. Istina o surlašu je stidljivo počela da bude dio svakodnevice.
U 2014. godini insekt je nastavio da uništava palme u ulcinjskoj opštini, a prvi put je u decembru te godine primijećen u Budvi i Porto Montenegru. U maju 2015. zabilježen je i u Tivtu. Gotovo tri godine, Bar je uspješno odolijevao.
A onda, 30. juna 2015. godine, dvije žive odrasle jedinke surlaša su pronađene u kućnom dvorištu Dejana Medenice u Dobroj Vodi.
Fitosanitarna uprava je u dopisu kojeg je 28. 07. 2015. potpisala direktorka Zorka Prljević, obavijestila predsjednika Opštine Bar dr Zorana Srzentića da je potreban detaljni popis palmi na javnim površinama, “kao značajan preduslov uspješne realizacije preventivnih mjera i blagovremenog otkrivanja prisustva i novih nalaza štetnog organizma”, što je Gradsko zelenilo i učinilo, dva mjeseca kasnije. Izbrojane su 1384 palme na javnim površinama, a ukupno oko 2400.
U barskoj opštini, na terenu situacija je bila jasna – Komunalne djelatnosti doo su bile zadužene za sve palme na javnom opštinskom, odnosno državnom zemljištu, a svaka firma ili kompanija ili privatno lice za palme u svom vlasništvu, odnosno na svom zemljištu.
JP Komunalne djelatnosti se u preventivnu odbranu palmi uključilo još na samom početku zaraze, držeći se striktno uputstava krovne institucije – Fitosanitarne uprave (danas Uprave za bezbjednost hrane i fitosanitarne poslove pri Ministarstvu poljoprivrede), odrađujući ne samo poslove koje su bili u zakonskoj obavezi, već i mnogo više od toga. Zato je Bar toliko dugo i odolijevao.
Sama Fitosanitarna uprava je nekoliko puta javno navodila barsko Zelenilo kao primjer predanog rada na terenu.
Ipak, 1. februara 2016. prvi put su utvrdili prisustvo palminog surlaša na javnim zelenim površinama opštine Bar, i to u užem gradskom jezgru, u krugu kompleksa Dvorca na Topolici.
Firma “Ekoplant doo” iz Podgorice određena je kao najbolji ponuđač na tenderu da vrši hemijsko tretiranje zdravih, ali i zakopavanje zaraženih palmi koje su vlasništvo opštine i države, i to na kompleksu Možura, na parceli 2416/6 KO Kunje, površine 14198 m2, tik pored sanitarne deponije.
Međutim, već maja iste godine Bar je, posredstvom portala Bar Info, bio zgrožen prizorom na samom odlagalištu uginulih palmi. Mještanin Senad Petović poslao je redakciji fotografije na kojima se jasno vide zaražena stabla, ali bačena pored puta i otkrivena, sa rojevima insekata na njima. Iz “Ekoplanta” su dali zvanično objašnjenje da je N.N. lice oštetilo i odnijelo specijalno platno “Geotekstil”, kojim su bile obmotane palme koje su čekale na zakopavanje. Sekretar Sekretarijata za uređenje prostora, komunalno-stambene poslove i zaštitu životne sredine Suzana Crnovršanin odmah je obećala kako će “ovaj problem biti najhitnije riješen”, ali su stabla zakopana tek nakon tri dana. Počinilac nije pronađen.
Zaražene palme na deponiji Možura, photo by Senad Petović
U 2016. godini odrađena su tri preventivna hemijska tretiranja palmi na javnim zelenim površinama i za te poslove je Opština Bar opredijelila finansijska sredstva u iznosu od 14.726 €, koja je JP Komunalne djelatnosti u cjelosti prenijelo “Ekoplantu”. Sektor Gradskog zelenila vršio je dendrohrirugiju čak i na stablima za koja nisu bili nadležni, samo da bi se štetočina efikasnije zaustavila.
Najgore za palme je, ipak, tek trebalo da uslijedi. I to neočekivano. Orkanska bura i niske temperature pogodile su 7. januara 2017. crnogorsko primorje. Mještani Bara nisu pamtili ekstremnije vremenske prilike – temperature vazduha do deset ispod nule nekoliko dana i sjeverni vjetar od preko 140 kilometara na sat. Po podacima sa terena Mire Prentović, rukovodioca RJ Gradsko zelenilo Komunalne djelatnosti, smrzlo je 12% svih palmi u gradu.
Čitave zime mrtve grane su visile i nagrđivale izgled Bara – Prentović je bila mišljenja kako je bolje da se ne orezuju, jer je “bolje da grad jedne godine izgleda ružan, a da pokušamo da ih spasimo”. Ostali gradovi nisu slijedili njen primjer. I pogriješili su. Upravo ta orezivanja, naročito u Budvi i gradovima Boke, iskoristio je palmin surlaš i našao meko tkivo kroz koje je lako ušao u biljku.
Bura 7. januara 2017.
Januara 2018. Vlada Crne Gore je prezentovala, prema podacima prikupljenih sa terena od fitosanitarnih inspektora, broj napadnutih i uništenih palmi u periodu od 2012. do 2017. godine. U opštini Budva je u tom periodu izgubljeno 159 stabala, u Ulcinju 116, u Herceg Novom 106, u Tivtu 61, U Kotoru 43, dok je Bar ostao na cifri od 76 zaraženih palmi. Uz to, JP za upravljanje morskim dobrom Crne Gore je Vladi prenijelo 275.000 € za spas palmi, a ona je za Bar odredila 22.920 € za injektiranje/endoterapije, zatim 20.000 € za nabavku drugog bilja, uz 8000€ za klopke i 47.000 € za mjere uništavanja zaraženih palmi za svih 6 primorskih opština. Broj tretmana palmi povećan je značajno – od šest iz 2017. na devet u 2018. godini.
Tokom 2017. i 2018. hemijsko tretiranje i kontrolu palmi u vlasništvu Opštine Bar i države, ali i nekih u privatnom vlasništvu, vršio je “Veterinum” Ulcinj, i za to je Opština Bar prenijela sredstva u iznosu od 26.706 €, odnosno 25.635,73 €. Palme u vlasništvu pojedinih preduzeća hemijski je tretirao “Agrobest” iz Bara, a Zavod za suptropske kulture je sam sprovodio sanitarne mjere, uz asistenciju RJ Gradsko zelenilo, koja je fanatičnu (za kolege u drugim gradovima često neshvatljivu) borbu nastavila i tretiranjem palmi Kulturnog centra Bar, Sportskog centra i Morskog dobra, iako im to nije zvanično bilo u opisu posla. Uz to su vršili i dendrohirurgiju i uklanjanje i zakopavanje zaraženih stabala. Skupa rabota, često “zaboravljena” da se plati.
Od avgusta 2018. započeta je nova metoda preventivne zaštite od palminog surlaša – umjesto dotadašnjeg polivanja krošnje insekticidima, prešlo se na skuplji tretman – injektiranje palmi viših od 1,5 m jednom godišnje sredstvom “Revive”, vođeni iskustvom zemalja u kojima je korišćeno (Francuska, Turska), gdje je spašeno 80% tretiranih palmi. Radove je izvodila firma “Žožeta” iz Herceg Novog.
Odbrana i zaštita se nastavljaju, ali ne ide po planu.
Mira Prentović, rukovodilac RJ Zelenilo, iznijela je portalu Bar Info zabrinjavajuće podatke: palmin surlaš je osvojio stabla u centru grada. Samo u jednom danu notirali su 19 zaraženih stabala, sva u užem gradskom jezgru, a broj nije bio ni izbliza konačan.
